Akran zorbalığını önleme sürecinde öğretmen ve psikolojik danışmanların karşılaştığı önemli sorulardan biri şudur. Karşımızdaki çatışmalı davranışın akran zorbalığı mı yoksa gelişim dönemlerinde rastlanan bir çatışma mı olduğunu nasıl anlayacağız?
Bu iki davranışı birbirinden ayırt edebilmek için size basit bir önerimiz var. Akran zorbalığı ve arkadaşlık çatışmasını birbirinden ayırt edebilmek için aşağıdaki iki soruyu sorabilir ve öğrenciler arasında yaşananları bu açıdan değerlendirerek yanıtı bulabiliriz. İşte bu soru:
1. Yaşanan çatışma hangi ihtiyacı karşılıyor?
Öğrencilerin çatışma yaşadığı durumlar sadece akran zorbalığı durumları değildir. Çatışmalar çoğu zaman öğrenciler arasındaki iletişimsizlik, rekabet gibi durumlardan kaynaklanır. Çocuklar, kendi ihtiyaçlarını gidermek, duygularını ifade etmek için sert ifadeler kullanabilir, arkadaşlarını kırabilirler.
- Bu tip çatışmalar geçicidir; içinde çözüm ve barışma enerjisi de barındırır.
- Bazen öğretmenlerinin de yardımıyla birbirlerinin bakış açısından bakmayı ve uzlaşmayı başarırlar.
- Bu tip çatışmalarda tarafların birbirlerine üstünlük sağlama, sosyal statü elde etme, öğretmenin gözüne girme gibi değil haklılığını ifade etme gibi amaçları vardır.
- Çatışma sonunda arkadaşlık kaldığı yerden devam eder.
Akran zorbalığında ise her seferinde aynı öğrencinin -şiddet uygulayanın- güçlenme, sınıfta sosyal statüsünü güçlendirme, arkadaşlarının gözüne girme gibi psikolojik hedefleri vardır.
- Bu tip çatışmalarda kısa süreli barışma sağlansa da tartışma benzer motiflerle kendini sistematik olarak tekrar eder.
- Barışma sonrası çoğu zaman şiddet gören öğrencinin kaygısı ve kırgınlığı devam eder.
2. Yaşanan çatışma ne sıklıkla tekrar ediyor?
Durumsal koşullardan kaynaklanan çatışmalar benzer şekilde tekrar etmezken, akran zorbalığının en temel işareti aynı zorbalığın sıklıkla tekrar etmesidir. Hatta akran zorbalığının neredeyse sistematik hale gelen bir niteliği vardır.
- Zorbalık uygulayan çocuk, ilk fırsatta aynı arkadaşına benzer içerikli bir saldırıyı tekrar edebilir.
- Bazen zorbalık uygulayan çocuk daha da güçlenir ve benzer zorbalık karakteristiğini başka öğrencilere de uygular.
- Bazı durumlarda bu sistematik öyle güçlenir ki zorbalık uygulayan öğrencinin sert, buyurgan, çevresini yöneten tavrı zorbalık onun karakteri gibi algılanır. Hatta bazı öğretmenler bu buyurganlığı onaylar ve destekler.
- Zorbalık uygulayan çocuk bunu diğer arkadaşlarının arasında psikolojik üstünlük, güç, sosyal etki kazanmak için yapar.
- Zorbalık uygulanan çocuk giderek gücünü kaybeder. Bu şiddet sistematik hale gelirse kurban öğrencinin arkadaşlık ilişkileri uzun dönemde de yara alır.
Hangisi Akran Zorbalığı?
Bazen zorbalık içeren davranışları görmeye o kadar alışırız ki bazı davranışları sıradan çocuk davranışı olarak algılarız. Gelin zorbalık içeren bazı tutumlardan örnekler verelim.
Fiziksel Zorbalık
Zorbalık dendiğinde geleneksel olarak aklımıza gelen, zorbalık uygulayanın fiziksel olarak daha güçlü olduğu ve kendinden daha zayıf olanı hedef aldığı örneklerdir.
- Sırada önüne geçmek,
- Başına ya da omuzlarına bastırmak,
- Tekmelemek,
- Saçını çekmek,
- Kapıyı yüzüne kapatmak,
- Bir eşyasını zorla almak, zarar vermek,
- Giysilerine zarar vermek,
- Vurmak, çelme takmak, itmek v.s.
Sözel Zorbalık
Özellikle belirli kültürlerde normal sayılarak sıklıkla kullanılan, bazen de şaka olduğu düşüncesiyle kullanılan sözlü saldırılardır. Ancak kültürel olarak normal sayılması ya da Sözel zorbalık alanında en çok karşılaşılan örnekler şunlardır:
- Bir arkadaşına sistematik şekilde küfür etmek,
- İsim takmak,
- İsminden sözcük üreterek alay etmek,
- Fiziksel bir özelliğiyle alay etmek,
- Dış görünümüyle alay etmek,
- Aksanı, ailesinden birinin aksanı, konuşma biçimiyle alay etmek,
- Sınıftaki akademin durumuyla ilgili şakalar yapmak,
- Küçük düşürücü şakalar yapmak,
Sosyal Zorbalık
Son zamanlarda sıklıkla gördüğümüz erkek öğrenciler arasında olduğu kadar kız öğrenciler arasında da yaygın olan hedefinde sosyal dışlama olan tutumlardır. Sosyal zorbalığın önde gelen örnekleri aşağıdaki gibidir:
- Sistematik şekilde görmezden gelmek,
- Arkadaş grubunun dışında bırakmak, dışlamak,
- Doğum günü, gezi gibi sosyal organizasyonların dışında bırakmak,
- Arkadaşları tarafından dışlanmasını sağlayacak şekilde ardından konuşmak,
- Hakkında dedikodu yapmak, hakkında eleştirel konuşmalar yapmak,
- Teneffüslerde yalnız bırakmak,
- Başkalarını o öğrenci hakkında konuşmaya ikna etmek vs.
