Hepimiz bilir ve çoğu zaman şaşkınlıkla izleriz. Bazı aileler çocuklarından birini günah keçisi seçer ve yaşanan her problemden, her aksaklıktan onu sorumlu tutar. Gündelik basit tersliklerden, büyük sorunlara kadar ortaya çıkan her problemin sorumlusu hep aynı çocuktur.
Neden Çocuklar Hedeflenir?
Anne babanın çocuklarından birini ya da birkaçını kendilerine hedef seçmesinin nedeni bazen çok basittir: Kendileri de bir zamanlar suçlanan çocuk olmuş, kendi ailelerinden onay almamışlardır.
Ancak bu sistematik suçlama ardında karmaşık bir mekanizma barındırır. Çoğu zaman kontrolcü, kavgacı veya narsist bir ebeveynin “yönettiği” bir ailede bir çocuğun günah keçisi seçilmesi, sadece aile üyelerinin etkileşimleri ve davranışları üzerinde değil, aynı zamanda ailenin süregelen öyküsü üzerinde de kontrolü sürdürmek için etkili bir araçtır.
Aile üyelerinden birinin günah keçisi seçilmesiyle aile üyeleri kendilerini gerçekte olduğundan daha sağlıklı ve daha işlevsel olarak görür. Eğer o kişi olmasaydı, aile mükemmel, hayatın kusursuz olacağına ve kendilerinin sorunların oluşmasında sorumlulukları olmadığına inandırırlar.
Ayrıca ailede bir günah keçisi olması, diğer aile üyelerinin yaşananlardan daha az sorumluluk taşımasını sağlar. Bir örnekle bu konuyu anlatalım. Arabanıza gecenin geç bir saatinde hırsız girmiş olsun. Bu başınıza geldiyse, endişelenebilir veya hatta polisi arayabilirsiniz ve bu durumu talihsizlik olarak nitelendirirsiniz. Ancak bu olay içlerinden birini günah keçisi yapmış bir ailede yaşanırsa, durumu objektif şekilde değerlendirmek yerine, herkes arabayı en son o kişinin kullandığı belki de kötü bir yere park ettiği senaryosuna odaklanacaktır. Bu durumda sorumlu odur!
Günah Keçisi Nasıl Seçilir?
Bazı Ailelerde Günah Keçileri Sırayla Seçilir
Bazı ailelerde, günah keçisi rolü aile üyeleri arasında döner. Ahmet’in ailesindeki deneyimi böyleydi:
“Başarısızlık kabul edilemezdi. Kimse babam hakkında konuşamaz; konuşmaya çalışan aileye ihanet etmiş sayılırdı. “Senden adam olmaz.” Cümlesini duymadığımız tek bir gün yoktu. Karşı çıkan aileden soyutlanır ve kimse onunla konuşmazdı. En sonunda özür dilersen aileye yeniden alınırdın. Kızlara bu kadar yüklenilmedi ama bizim varlığımız babam için hep tehditti. Bu, çocukluktan yetişkinliğin ilk on yılında devam etti, ta ki ben üniversiteye gidene kadar.”
Bazı Ailelerde Günah Keçisi Hep Aynı Kişidir
Bazı ailelerde ise günah keçisi rolü tek bir kişiye kalıcı rol olarak atfedilir:
“Ablam Derya, günah keçisiydi çünkü annemin manipülasyonlarına her zaman direnirdi. 3 kardeş arasında en başarılımız oydu. Ve annem onu hiç sevmedi çünkü kendi gençliğindeki halinden daha başarılıydı. Ablamı, bizi kontrol ettiği gibi kontrol edemedi ve ailede olan tüm sorunların sebebini Derya olarak gördü. Derya anneme karşı çıktıkça biz geri planda kaldık, başarılı olmadık, dikkat çekmedik ve annem bizi sevdi. Babam da bir o kadar pasifti. Anneme hiç karşı çıkmadı. Ablam 18 yaşında evden ayrıldı, hukuk fakültesine girdi ve annemle iletişimi kesti. Tarihin en başarılı günah keçisi ablam olmalı. Ben ablamı hala görüyorum ama annemle görüşmüyor. Ailenin günah keçisi biz değildik ama yıllardır tonlarca sorunla uğraşan da bizleriz.”
Bazen Hata Sadece Dünyaya Gelmektir!
Bazen bir bebeğin dünyaya gelişi de onu günah keçisi yapılabilir. Kumsal’ın anlattığı buydu:
“Annem benden her zaman nefretle bahseder. Babamı ondan uzaklaştıran ve boşanmalarına neden olan benim doğumumdu. Babam evden ayrıldığında ben 7 yaşındaydım. Demek ki sorun ben değildim ama ben bunu yıllar sonra anladım. Annem bir daha hiç evlenmedi çünkü ona göre kimse peşinde kuyruğu olan birini istemez. Halbuki babam iki çocuklu bir kadınla evlenmişti. Hayatım boyunca kendimi bir hata olarak gördüm. Başardığım her şeyin tesadüf, hatalarımın ise bir hak ediş olduğuna inandım. Şimdi, terapistimin odasında hiçbir şeyin kendi suçumun olmadığı gerçeğiyle tanıştım ve hafiflediğimi hissettim.”
Kimler Günah Keçisi Seçilir?
Günah keçisi seçme sürecinde standart kriterler yoktur. Tüm kalıplar bilimsellikten uzak ve özneldir. Ama yine de zihnimizde ana hatlarıyla bir şema olması için bazı kalıplara beraber göz atalım:
İsyankar Çocuk
Ebeveynler tarafından en çok günah keçisi seçilen çocuklar aile içindeki kararları sorgulayan, kurallara baş kaldıran, özgür ruhlu çocuklardır. Böyle çocuklar anne babalarına kolaylıkla karşı çıkabilir, fikirlerini sorulmadan açıklayabilir, kolay kolay kontrol edilemezler. Aileler böyle çocukları seçerek onları daha rahat kontrol altına alabileceklerini düşünürler.
Duyarlı Çocuk
Bir çocuğu günah keçisi yapmak aslında ona bir çeşit zorbalık uygulamaktır ve her iki tutum da istismarcıya bir güç akışı sağlar. Böyle zamanlarda seçilen çocuğun duygusal tepkiler vermesi (ağlaması, içine kapanması) işleri daha da kolaylaştırır. Çünkü ebeveyn, o çocuğun günah keçisi olma sebebini “çocuğu sertleştirmek” veya “fazla hassas olmaktan vazgeçirmek” için olduğunu düşünür. Ailedeki diğer çocuklar, kara koyun olmamak adına duygusal tepkilerini bastırmak için ellerinden geleni yaparlar, bu da onlara geçici koruma sağlar, ancak farklı türde bir hasara neden olur.
“Üstün” Çocuk
Özellikle bir çocuğu günah keçisi yapan anneler, o çocuğun üstün olduğunu düşünür. Çocuk hem kendisinden hem de diğer çocuklarından o kadar farklıdır ki, sahip olduğu ebeveynlik becerileri tamamıyla alt üst olur ve suçu çocuğa atarak tepki verir.
Bir Başkasını Hatırlatan Çocuk
Ailede sevilmeyen bir kişiyi anımsatan çocuk da günah keçisi olacak seçilebilir. Bazen bu durum açıkça ifade edilebilir – “Tıpkı halan gibisin, sorumsuz ve tembelsin”.
Seçilme şekli ne olursa olsun ve ebeveynler bu suçlamayı nasıl normalleştirilirse normalleştirilsin bir çocuğun sistematik olarak suçlanması bir duygusal taciz biçimidir. Ebeveynlerin kurbanlarını nasıl ve neden seçtikleri değil; sadece çocuklarına ne yaptıkları önemlidir.
Günah keçisi kavramıyla ilgili daha fazla okuma yapmak için “Ailede Günah Keçisi Kavramı: Neden Bazı Çocuklar Her şeyin Tek Suçlusu İlan Edilir? “ adlı makalemize de göz atabilirsiniz.
