Dijital Teknolojiler Çocuklarımızın Okuma Alışkanlığını Nasıl Değiştirdi?

Çocuklarımız bizim yaşadığımız çocukluktan daha farkı bir çocukluk yaşıyorlar. Bir yandan teknolojinin öte yandan medyanın baskınlığı yetişkinlerden çok daha fazla çocuklarımızı; onların beklenti, tercih ve kimliklerini şekillendiriyor. Değişen, yok olan ya da yeniden şekillenen alışkanlıklarımızın başında okuma alışkanlığı geliyor.

Onlar, bir zamanlar bizim yaptığımız gibi kitap okumuyorlar.  Her şeyden önce çocukluğumuzda özel bir öneme sahip olan kütüphaneler artık önemini yitirdi. Çocukların çoğu kitabın ya da kitaplarla dolu kütüphane koridorlarının nasıl güzel ve gizemli koktuğunun farkında bire değil…

Öte yandan çocuklarımız eskisine göre çok daha meşgul görünüyorlar. Küçük yaşlardan itibaren bağımlısı oldukları sosyal medya uygulamalarının sokaklarında gezinmek çoğu zaman onlara daha kolay ve “havalı” gözüküyor. Çoğu çocuk –ve yetişkin- sosyal medyanın kitaplardan daha çekici ve kolay bir etkinlik olduğunu düşünüyor.

Okumak Hala En Önemli Beceri!

Ancak bütün bu dönüşümlere, farklılıklara rağmen değişmeyen çok önemli bir kural var: O da kitap okumanın bir çocuğun gelişim, öğrenim ve farkına varma sürecinin en önemli araçlarının biri olduğu gerçeği.  Çocuklarımız ellerinde, akıllarına gelen her sorunun yanıtını kolayca bulabilecekleri teknolojik araçlar olduğu için artık kitaplara ihtiyaç duymayacaklarını düşünebilirler; Bizim görevimiz onlara bu düşüncenin pek de doğru olmadığını göstermek. Çünkü okumak, anlamak ve düşünmek hala insanoğlunun elindeki en önemli gelişim aracı; Tam da 21. Yüzyıl becerilerinin konuşulduğu günümüzde en çok ihtiyaç duyduğumuz gelişim kaynaklarından biri.

Peki günümüzün teknolojik ve kültürel değişimi çocuklarımızın okuma alışkanlıklarını nasıl değiştirdi? Geleceğin Kütüphaneleri adlı Danimarkalı Think Tank kuruluşunun iki ulusal merkezle (Lærermiddel.dk  ve Danimarka Ulusal Okuma Merkezi) birlikte çocukların okuma alışkanlıklarına ışık tutmak amacıyla 2017 yılında gerçekleştirdiği bir araştırma bu konuda bazı bilgiler veriyor. Amacı dijitalleşen dünyada çocukların okuma alışkanlıklarının nasıl değiştiğini ve kütüphanelerin hayatımızdaki değişen konumunu anlamaya çalışmak olan araştırma, Avrupa’da gerçekleştirilen en geniş kapsamlı çalışmalardan birisi.

Yaşları 9-14 arasında değişen 9000’e yakın çocukla medya kullanımı ve kitap okuma alışkanlıkları üzerine yapılan kantitatif analiz ve 6. sınıf çocuklarının yanıtları üzerine yoğunlaşan kantitafi çalışmanın gösterdiği bulgulardan bazıları şunlar:

Kitap Okumaya Daha Az Zaman Ayrılıyor

Çalışmanın en temel bulgusu çocukların kitap okumaya daha az zaman ayırdıklarını gösteriyor. Haftada ‘sık sık’ kitap okuyan çocukların sayısı 2010’da %61 iken, 2017’de %56’lara kadar düşüyor. En dikkat çeken fark ise %68’den %59’a düşüşle 5. sınıf kız öğrenciler arasında görülüyor.

Çocuklar Evde Değil Okulda Okuyorlar

Araştırmanın bir başka bulgusu çocukların okumayı okulda yapılan bir etkinlik olarak görmeye başlaması.  Çocuklar kendi tercihleriyle evde kitap okumayı tercih etmiyor, oyun ya da ekran gibi diğer etkinliklere yöneliyorlar.  Bununla birlikte araştırma, okulda gerçekleştirilen okuma etkinliğinin niteliğinin, öğretmenin verdiği mesajların ve okuldaki okuma süresinin evdeki okuma faaliyetinin niteliğini doğrudan etkilediğini de gösteriyor.

‘Okumak Zor!’

9-12 yaş arası çocukların %57’si sadece ebeveynleri onlara söylediğinde kitap okuyorlar. Çocuklar kitap okumayı özellikle de uzun metinleri okumayı zor buluyorlar.

Peki, Çocuklar Ne Okuyor?

Peki o zaman çocuklar ne okuyor? Sıklık ve nicelik arasından değerlendirildiğinde çocukların %70’i her gün düzenli olarak sosyal medya ve telefon mesajlarını okuyorlar. Çocukların %79’u hayatları boyunca hiç e-kitap okumadıklarını belirtirken, %28’i basılı kitapları okuduklarını belirtiyorlar. En çok tercih ettikleri konular ise –evet yanılmadınız- fantastik hikayeler!

Kitap Okuma İsteğini Kim/Ne Tetikliyor?

Çocuklarda en çok kitap okuma isteği yaratan kişiler ise yaşıtları ve yakın arkadaşları. Bir filmde gördükleri kitap sahnesi ve anneleri de çocukların kitap okumak konusunda isteklendiriyor. Eski yıllardan farklı olarak, halk kütüphaneleri kitap okuma isteğinin sağlanması açısından en alt sırada yer alıyor.

Çocuklar Zamanlarını Ekran Karşısında Geçiriyorlar

7. Sınıftaki çocukların %49’u günlük olarak 1-3saatlerini ekran başında online yayınları izleyerek geçiriyor. Aynı yaş grubundaki erkeklerin %35’i online oyunlarda günlük minimum 4 saat harcadıklarını; kızların % 19’u sosyal medyada 4 saat zaman geçirdiğini ifade ediyor.

Öte yandan sonuçları sadece günler önce açıklanmış bir başka araştırma; çocukların okuma alışkanlıklarının ölçüldüğü dünyanın en geniş ölçekli K-12 araştırması “Çocuklar Ne Okuyor?”  What Kids Are Reading,2020 sonuçları da çocuklarımızın yeni okuma alışkanlıklarını gözler önüne seriyor. Farklı kaynaklardan aldığı verilerle ABD’nin 50 eyaletindeki yaklaşık 7.6 milyon öğrencinin okuma alışkanlıklarını inceleyen araştırma, bu alanda yapılmış en geniş kapsamlı çalışma olarak önümüze çıkıyor.  Rapor çocukların okuma alışkanlığına dair pek çok verinin altını çiziyor.

Hala Romanlar Tercih Ediliyor

Araştırmaya göre, son dönemlerde kurmaca olmayan çocuk kitaplarının sayısında önemli bir artış olsa da çocukların kendi tercihleriyle yaptıkları kitap seçimlerinde romanlar hala önde gözüküyor. Buna göre K-12 yaş dönemindeki çocukların aldığı her dört kitaptan üçü edebiyat ve sadece biri kurmaca dışı (nonfiction) kitaplardan oluşuyor.

Öğrenciler özellikle 3.-5. sınıflarda öğretmenlerinin önerileriyle kurmaca dışı kitapları okuyorlar. Bu okuma, toplam okumalarının %54’ünü oluşturuyor.  Bu oran öğrenciler 9.-12. Sınıflardayken %43’lere düşüyor.

Çocukların kurmaca olmayan kitapları okumalarını kolaylaştıracak önemli bir etmen bu tip kitaplara erişim kolaylıkları olması. Yani çocuğun sınıf kitaplığında ya da evinde, elinin altında hazır bulunan bir kitabı okuması daha kolay gerçekleşiyor; ancak çocuk bu tip bir kitabı satın almak için harekete geçmiyor. Bu nedenle özellikle önemli konulardaki kurmaca dışı kitapların yetişkinler tarafından satın alınıp çocuğa sunulması okumanın sağlanması açısından önemli bir insiyatif olarak karşımıza çıkıyor. Çocuklar dinozorlardan, iklim değişimine ilgilendikleri konulardaki kitapları eğer hazır bulurlarsa okuyorlar.

Konuya İlgi Duymak Okumayı Arttırıyor

Çocukların okuyacakları kitabın konusuna ilgi duymaları da okuma oranını doğrudan etkiliyor. Bir başka deyişle çocuk daha önceden bildiği bir konudaki kitabı daha kolay okuyor. Üstelik ilgilendiği konularda, kendi yaş ve dil becerilerinin daha üstünde olan kitapları da okuyor.

Çocuklar Ne Okuyor? araştırmasının ortaya koyduğu bir başka bilgi, küçük yaştaki çocukların, yaşça büyük olan çocuklara göre farklı okumalara daha kolay ikna edilebilmeleri. Çocukların yaşları büyüdükçe ilgi alanları netleşiyor; bu yaşta çocuklar dışarıdan öneriler almaya ya da yeni konularla ilgilenmeye kendilerini kapatıyorlar. Araştırma çocuklar büyüdükçe ilgi alanlarının da nasıl değiştiğini gözler önüne seriyor. Küçük yaşlarda basit ama eğlenceli, ‘komik’ kitaplar tercih edilirken; 3. Sınıftan itibaren fantastik kitaplar, spor ağırlıklı kitaplar işin içine giriyor. Çok satan, reklamlı ya da elden ele dolaşan moda kitaplar dışında, edebiyat sadece okul ödevi olarak gündeme geliyor.

Peki çocuklarımızın güçlü bir okuma kültürü edinmelerini sağlamak için ne yapabiliriz? Bilgisayarların, dijital oyunların, sosyal medyanın ve medya kültürünün baskısı altında büyümeye çalışan çocuklarımızın okumayı sevmelerini nasıl sağlayabiliriz? Bir sonraki makalemizde size dijital dünyada çocuklarımızın okuma alışkanlıklarını geliştirebilmek için bazı öneriler sunmaya çalışacağız.