Birçok aile için çocuklarının davranışlarına sınırlar koymak alışıldık bir durumdur: Vurmak yok. Lafa karışma. Başka çocukların oyuncakları alınmaz.
Ancak çocuklar büyüyüp sosyal etkileşimleri daha karmaşık hale geldikçe sadece kuralları bilmek yeterli olmaz. Kendi sınırlarını çizmeyi ve başkalarına saygı duymayı öğrenmeleri gerekir. Bu da başkalarının isteklerini ve ihtiyaçlarını fark etmeyi gerektirir –kendi istek ve ihtiyaçlarını ifade etmeyi de.
Klinik psikolog olan Stephanie Dowd “Sınırlar temelde kendi ihtiyaçlarımızı anlayıp kendi ihtiyaçlarımıza saygı duymakla ve de başkalarının ihtiyaçlarına saygılı olup onları anlamakla alakalıdır.” diye açıklamaktadır. “Bunu gerçekleştirmek için de çocukların ciddi anlamda empati ve kişisel farkındalık geliştirmesine yardım etmeliyiz.”
Empati neden önemlidir?
Henüz ayakkabılarını doğru dürüst bağlamayı öğrenmemiş bir çocuğa daha anlayışlı olmasını öğretmek bazı ailelere komik gelebilir. Ancak çocukların başkaları için farkındalık geliştirmesine yavaş yavaş yardım edebilirsiniz. Çocuklar, anlayışlı olmanın inceliklerini anlamayabilir zaten anlamaları da gerekmiyor.
ChilD Mind Enstitüsünde klinik psikolog olan Rachel Busman “4 yaşındaki bir çocuğa oturup da, bak, empati şu anlama gelir,” diyemezsiniz “İstediğimiz şey çocukların başkalarının nasıl hissettiğiyle alakalı farkındalık geliştirmeye başlayıp bunu kendi davranışlarında kılavuz olarak kullanmalarıdır.”
Ayrıca çocuklara kendi hislerini açıklamada ve başkalarının sınırlarına saygı duyarken kendi sınırlarını koymada rahat olmaları için yardım etmek istiyoruz. Bu da tekrarla mümkündür.
Çocukların empati geliştirmesine nasıl yardım edebiliriz?
Chil Mind Enstitüsünde klinik psikolog olan Mandi Silverman “Empatiyi fazlasıyla yetişkinlere özgü olarak düşünüyoruz.” demektedir. “Ancak işin aslı 3 yaşına kadar birçok çocuk içgüdüsel olarak ağlayan arkadaşına ilgi göstermeyi öğrenir ya da birisi ‘uff’ olduğunda fark edip yara bandı vermek ister.”
Silverman, Küçük çocuklar en iyi yaşayarak öğrenir, diye izah etmektedir. Bu nedenle ailelerin sorunlu davranışlar ortaya çıktığında bunları ele alması gerekir. “Sosyal beceri eğitimi en iyi, zamanında gerçekleşirse olur. Böylece çocuklar o durumda ne yapılacağını hatırlamaya daha yatkın olup o durum ortaya çıktığında aynı davranışı tekrarlayacaklardır.”
Neyse ki birçok çocuk anında müdahale gerektirecek yeterli fırsat sunmaktadır. Mesela “Oyuncağını alınca sence Mark ne hissetmiştir?” gibi.
Eğer çocuğunuz çekingen bir arkadaş edinirse arkadaşının nasıl hissedeceği ve dokunmadan önce izin almanın neden önemli olduğu hakkında onu düşünmeye teşvik edebilirsiniz. “Başkasına dokunmadan önce onlara sormak önemlidir çünkü belki o kişi iyi hissetmiyordur ya da keyfi yoktur ve oynamak istemiyordur.”
Dr. Busman bazı çocuklarının bencilliklerinin yardımcı araçlar olduğunu belirtmektedir. “Çocuğunuza kız kardeşi kendi arkadaşlarıyla onu oynatmazsa ya da tatlısını kendisiyle paylaşmazsa nasıl hissedeceğini sorun. Ardından kendisi aynısını yaparsa kız kardeşinin ne hissedeceğini sorun.”
Çocuklarınızın hislerini başkaları için ayna olarak kullanmak, bakış açısı yaratmalarına yardımcı olabilir –ayrıca eylemleri sebep oldukları hislerle bağdaştırma fırsatı verir.
Kurallar İki Yönlüdür!
Çocukların kurallara uymanın önemini anlamalarının bir yolu kuralların iki yönlü olduğunu görmeleridir.
- İnsanlar kendi bedenlerinin kontrolüne sahiptir ve eğer istemezlerse onlara dokunulmaz, aynı şekilde istemediğin bir biçimde birisi sana da dokunamaz.
- Bazen sana komik gelen şeyler başkalarına komik gelmeyebilir. Dr Busman “ Bir çocuk eğlenceli gözüktüğü için arkadaşının sırtına atlamak isteyebilir, ancak arkadaşından izin almazsa ve onun hazır olduğundan emin olmazsa sonunda birisi yaralanacaktır.” demektedir. Yaralanan kişi sen de olabilirsin.
- Birileri konuşurken özellikle de talimat verirlerken ya da bizden bir şeyi yapmamızı yahut yapmamamızı isterken dinlemek önemlidir. Bu şekilde hem biz hem de başkaları güven içinde oluruz. Eğer insanlar seni dinlemezse senin ne istediğini ya da neye ihtiyacın olduğunu bilemezler.
Birlikte Sınır Koyun
Sosyal etkileşimler söz konusu olduğunda daha anlayışlı olmayı öğrenmesi çocuğunuzun yararınadır ama aynı şekilde başka çocuklar zorbalıkla, kızgınlıkla ya da düşüncesizce davrandığında kendini savunmayı ve sınırlarını koymayı öğrenmesi de önemlidir.
Başkası çocuğunuzun hislerine ya da sınırlarına saygı duymadığında ne yapılacağı konusunda çocuğunuza yardımcı olmak, onun kendini savunmayı öğrenmesini sağlayacaktır.
Örneğin “Senden izin almadan sarılmasını sevmediğini Jeremy’e nasıl söyleyebilirsin?” diyebilirsiniz. Çocuğunuzun kendisini savunmak için kullanacağı bazı ifadeleri öğretin: “Lütfen, dur.” “Bunu sevmiyorum.” “Şimdi benim sıram.” gibi.
Hangi durumlarda Bir Büyüğe Danışacağının listesini yapın. Örnekler şöyle olabilir:
- Vurma, ittirme ya da çok sert oyun oynayan bir çocuk olduğunda.
- “Yapma” diye uyarılmasına rağmen ısrarcı davranan bir çocuk olduğunda.
- Kendisini rahatsız ve güvensiz hissettiğinde. Örneğin arkadaşları bir başkasının bahçesine çitlerden atlamak istediğinde ya da havuza çok yakın oynadıklarında.
Çocukların kendi sınırlarını rahatça savunmasına yardımcı olmak ileride daha ciddi meselelerde de onlara yardımcı olacaktır.
Kaynak: childmind.org
