Cumhuriyetin en büyük başarılarından biri okuma yazması olmayan bir toplumdan kısa zamanda bir eğitim mucizesi yaratmaksa bu mucizenin en büyük yaratıcılarından biri şüphesiz Mustafa Necati’dir.
Sadece 35 yaşında hayatını kaybeden Mustafa Necati, Milli Eğitim Bakanı olarak görev yaptığı kısa sürede günümüzde de varlığını koruyan çok sayıda eğitim kurumunun, okulun temeli atmış ve Cumhuriyet’in eğitim ilkelerinin ve kültürünün yaratıcısı olmuştur.
Adalet Bakanlığının ardından Milli Eğitim Bakanı olarak görev yapmaya başlayan Mustafa Necati, sadece 3 yıl süren bakanlık döneminde günümüz eğitim kurumlarını ve Cumhuriyet eğitimini şekillendiren ilkelerinin pek çoğunun temelini atmıştır.
21 Aralık 1925 tarihinde Milli Eğitim Bakanı olarak göreve geldiğinde, hem İzmir’de okul müdürü olarak görev yapan hem de Muallimler Birliği Genel Başkanlığını yürüten Mustafa Necati, Bakanlığı sırasında da bu görevini bırakmamış ve bu duyarlılıkla öğretmenlik mesleğinin gelişimi için çok sayıda karara imza atmıştır.
Mustafa Necati döneminin en önemli adımı Harf Devrimi’ni gerçekleştirilmiş olmasıdır. Harf Devriminin hemen ardından kurulan Millet Mektepleriyle 42 bin kurs merkezi açılmış ve kısa sürede bir milyona yakın kişiye yeni harflerle okuma yazma öğretilmiştir.
Milli Eğitim politikalarına bilimsel olarak yön veren kurum olan Talim Terbiye Kurulu da Mustafa Necati döneminde kurulmuştur. Bugüne kadar yapısı değişmeden varlığını koruyan Talim Terbiye Kurulu, Cumhuriyet dönemi eğitim politikalarının oluşturulmasında önemli sorumluluk üstlenmiştir.
Talim Terbiye ile aynı günlerde Türkçenin bilimsel incelenmesi amacıyla ‘Türk Dil Heyeti’ de kurulmuştur. Türk dil bilgisi kuralları bu kurul tarafından oluşturulacak , Türkçe’nin ilk sözlüğü ve İmla Kılavuzu hazırlanacaktır. Ayrıca Öğretmen Okullarında da Türk Dili Edebiyatı bölümleri o dönemde eğitim vermeye başlamıştır.
Karma Eğitim Mustafa Necati döneminde başlatılmıştır. Bunu sağlamak için kademeli bir program izlenmiş; 1927-28 eğitim yılında 70 ortaokulda karma eğitim verilmiş, 1928-29 eğitim yılında ise ülke çapındaki tüm okullarda karma eğitime geçilmiştir.
Sanayi-i Nefise Mektebi de Mustafa Necati döneminde açılmıştır.
Yine de Mustafa Necati döneminin en büyük başarılarından birisi Öğretmen yetiştirilmesi konusundaki ilerlemelerdir. Mustafa Necati’ye Anadolu’daki 40 bin köye en kısa zamanda öğretmen gönderilmesi için ilk 10 yılda 30 bin öğretmen yetiştirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla dönemin ilk öğretmen okulu sonradan Gazi Üniversitesi adını alacak olan Gazi Eğitim Enstitüsü Ankara’da kurulmuştur.
İkinci okul İzmir Öğretmen okulu, üçüncüsü ise bugün artık Balıkesir Necatibey Eğitim Fakültesi adıyla hizmet veren Balıkesir Erkek Muallim Mektebi’dir.
Mustafa Necati 1 Ocak 1929 tarihinde Millet Mekteplerinin açılış gününde, apandisit patlaması nedeniyle hayatını kaybetmiştir. Ancak Cumhuriyet eğitim tarihinin en etkili, ve uzak görüşlü bakanlarından biri olarak tarihteki yerini almış ve bugüne uzanan büyük bir eğitim kültürü yaratmıştır.
