Aristoteles, bundan yaklaşık 2500 yıl önce (MÖ 384 – MÖ 322) zevkli etkinliklerin, zevksiz olanları ‘yok etme’ eğiliminde olduğunu söylemiş; mesela flüt dinlemekten zevk alıyorsam, flütçü soloya başladığında bulaşıkları yıkamayı bırakırım. Bulaşık yıkamak gibi bir dikkat biçiminden başka bir dikkat biçimine, yani flüt dinlemeye geçme kavramı ise birçok soruyu beraberinde getirir.
- Dikkatimi farklı alanlara bölüp hala etkili olabilir miyim?
- Dikkatini vermek ve ilgilenmek arasındaki fark nedir?
- Tüm dikkat dağıtıcı unsurları ve çekicilikleriyle modern hayatın karmaşıklığında, dikkati toplamak daha da zorlaşır mı?
İlgilenmek ve Dikkat Vermek Arasındaki Fark Nedir?
Bir görev sıkıcı, usandırıcı ya da anlamsız ve dolayısıyla daha az zevkli olduğunda, bir alternatif arama eğiliminde oluruz. Bazen önümüzdeki sorumluluğu çok zor, sinir bozucu veya stresli olarak etiketleriz. Ancak aslında yaptığımız şey, daha az ilginç olan bir şeyi veya bir kişiyi daha ilginç olan birine veya bir şeye bırakmaktır. Dikkatimiz hala oradadır ancak A’dan B’ye kaymıştır.
Yani Aristoteles, hoş olmayan bir şeyin daha zevkli bir şeye yenilme sürecini ya da kişinin orijinal nesne üzerindeki geçici odak kaybını –asırlar öncesinden- tanımlıyor gibi görünmektedir. Dikkat hala oradadır ancak dikkatin nesnesi bir nesneden diğerine kaymıştır.
Çoklu Görev Dikkati Nasıl Etkiler?
Günümüzün konusu ise çoklu görevlerdir. Çoklu görev, modern hayatın bizden beklediği bir çok şeyi yakalamaya çalışmak için yapılan bir girişimdir ve ne yazık ki yaşadığımız hayatların bir sonucu olarak çok daha popüler hale gelmiştir.
Önümüzde çok fazla çeldirici ya da seçenek olması ise aynı anda tek bir şeye odaklanamamaya yol açar. Çoklu görev, dikkatin bağlamının değişmesi nedeniyle zaman kaybına ve yetersiz dikkat nedeniyle hatalara açık hale gelmesine neden olabilir. Tüm dikkatimizi tek bir şeye vermek zorlaşabilir.
Çoklu görev yapmanın en bilinen sonucu yüksek düzeyde dikkat dağınıklığına yol açması ve kişinin odağını bozmasıdır. Öte yandan, çoklu görevlerin görev tamamlamayı yavaşlattığı bilimsel olarak da kanıtlanmıştır. Sonuç olarak, çoklu görev üzerine yapılan çalışmaların çoğu, çoklu görevin verimli olmadığını ve kişinin odaklanma yeteneğini olumsuz yönde etkileyen dikkat dağıtıcı unsurlar yaratacağını göstermiştir.
Teknoloji Dikkati Nasıl Etkiler?
Geçtiğimiz yılın başlarında, Birleşik Krallık’taki King’s College Dikkat Araştırmaları Merkezi’nde yapılan bir ankette, 2.000 yetişkinin %49’u dikkat sürelerinin eskisinden daha kısa olduğunu hissettiklerini, neredeyse bir o kadarı (%47) “derin düşünmenin geçmişte kaldığına” dile getirmiştir.
Öte yandan yetişkinlerde DEHB tanılarının giderek artması da bir başka sonuçtur. Yetişkinler arasında yıllık DEHB görülme oranı 2007’de 10.000 kişide 9,43 tanıdan 2016’da 10.000 kişide 13,49’a yükseldi. Yetişkinler arasında DEHB yaygınlığı 2007’de %0,43’ten 2016’da %123 artışla %0,96’ya yükseldi. Dünya çapındaki yetişkinlerin tahminen %2,5’inde DEHB var ve ABD’deki yetişkinlerin %4,4’ünde DEHB var.
Digital Whale Agency, gençler üzerinde yaptığı bir araştırmada, daha fazla medya kullanımının, daha fazla video oyununun ve daha fazla çevrimiçi zamanın, gençlerde hem dikkat hem de davranış problemlerinde artış öngördüğünü buldu. Sonuçlar, teknolojinin dikkat süresi üzerinde olumsuz etkileri olabileceğini ve bu yaş grubunda dikkat sorunları riskinin artmasına yol açabileceğini gösteriyor.
Bilgi Bombardımanı Altındayız!
Bilgi çağında yaşıyoruz. Aynı zamanda dikkat dağıtıcı ve yönetilemeyen aşırı bilgi yüklemesi yaşıyoruz. Bilgi ve yanlış bilgi miktarı katlanarak artıyor. Örneğin 2021 yılında 302 milyon ABD’li akıllı telefon kullanıcısı 2 trilyon kısa mesaj gönderdi. Dünya çapında yılda 200 milyar tweet atılıyor. Dünya çapında yılda 74 trilyon e-posta gönderiliyor. Dikkatimizi korumak ve birisi ya da başka bir şey tarafından dikkatimizi dağıtmamak hiç bu kadar zorlayıcı olmamıştı. Çevrimiçi ortamda dikkatimizi dağıtan veya elimizdeki görevden uzaklaştıran reklamların bombardımanına uğruyoruz.
Aristoteles’in akıl yürütmesini kullanarak, hoşlanmadığımız şeyden daha zevkli bir şeye geçmeye hazırız. Ancak bunu yaparken en azından dikkatimizi daha doğru kullanmaya özen göstermeliyiz.
Hayatımızdaki sıkı çalışmayı veya can sıkıntısını hafifletecek herhangi bir şeyi arama konusunda takıntılı olabiliriz. İlgi, dikkatimizi daha sık dağıttığında dikkat alanımız daralır. Ortadaki çok sayıda ilginç alternatife ve daha kısa dikkat aralıklarımıza baktığımızda, daha fazla DEHB, daha fazla çoklu görev ve daha fazla sosyal medya kullanımı görmemizin artık şaşırtıcı olduğunu düşünmüyorsunuz değil mi?
www. psycologytoday.org’ da yayınlanmış “Is paying attention becoming more difficult?” adlı makaleden uyarlanmıştır.
