Mesleğe ilk başladığım yıllarda öğrencilerim yanıma gelip bir başarılarından söz ettiklerinde hep aynı şekilde yanıtlardım: ‘Seninle gurur duyuyorum.’ O yıllarda böyle bir övgü ilerici bir yaklaşımdı. Üstelik ben bir lise öğretmeniydim. Öğrencilerime ‘aferin’ demek yaşlarına uygun bir yaklaşım gibi gelmiyordu.
Ancak kısa zaman sonra bu cümle bana pek de doğru gibi gelmemeye başladı. Öncelikle bu övgünün diyaloğu bitirici bir özelliği vardı. Bu sözden sonra öğrenciye anlatacak fazla bir şey kalmıyordu. Daha önemlisi, sanki o başarıda tek önemli olan ben beğenmem ya da onay vermemmiş gibi bir hisse kapılıyordum. Oysa asıl önemli olan çocuğun ne hissettiği olmalıydı. Böylece öğrencilerimin kendi başarılarını daha fazla sahiplenecekleri ve yaşadıklarını benimle paylaşacakları başka cümleler üzerinde düşünmeye başladım ve dört temel strateji keşfettim.
1. “Nasıl oldu? Hadi Bana Anlat.”
“Hadi bana anlat!” sözü özellikle cesaretlendirmek ve öğrencimle ilişkimi daha fazla güçlendirmek istediğim zamanlarda kullandığım sihirli bir cümledir. Etkili bir giriş cümlesidir. Daha önemlisi öğrencilerimin başarılarının tadını çıkartması ve yaşadıkları süreci benimle paylaşabilmesinde oldukça etkilidir. Öğrenciniz konuşkan biriyse size uzun uzun detayları anlatabilir. Ancak bu cümle özellikle sessiz ve davet gelmeden konuşmaya başlayamayan utangaç öğrencilerde çok daha etkilidir. Onların konuşmasını, kendilerini açmalarını sağlar. Böylece neyi başardıklarını kendileri de fark edebilirler.
Ayrıca bu davet, yargısız ve açık uçlu olduğu için öğrencinin kafasında karışıklık yaratmaz. Öğrencinin, öğretmenin yönlendirmesi olmadan, kendisi için ne önemliyse onun anlatılmasına olanak verir. Başarı anını yeniden yaşamasını ve duygularını paylaşmasını sağlar.
2 “Hissediyor Olmalısın!”
“Seninle gurur duyuyorum.” cümlesi dikkati öğretmenin duygularına çekerken, “..……hissediyor olmalısın!” cümlesi öğrencinin dikkatini kendi duygularına yöneltir. Böylece öğrencinizin kendisine yönelik yeni bir farkındalık yaşamasını sağlar. Çoğu öğrenci kendi duygusunu kendisi isimlendiremeyecek kadar duygularına yabancıdır. Bu nedenle onlara bir önerme yapıp onaylamalarını ya da kendilerini ifade etmelerini beklerim.
-“Çok heyecanlı olmalısın!”
Öğrenci ya bu duyguyu kabul edecek ve anlatmaya başlayacak ya da kendi gerçek duygusunun ne olduğunu size anlatmaya başlayacaktır.
-“Heyecanlı değilim doğrusunu isterseniz biraz korkuyorum öğretmenim!”
Örneğin çok çalıştığı bir dersin sınavından ilk kez yüksek not alan bir öğrencinize , “Seninle gurur duyuyorum” demek yerine “ Ne kadar çok emek verdiğini biliyorum. Çok tatmin edici bir duygu olmalı!” diyebilirsiniz. Öğrenciniz büyük olasılıkla gzleri parlayarak sizi onaylayacaktır. Öğrencilerin duygularını adlandırmak konuşmayı bitiriyormuş gibi gözükse de aslında daha içten bir iletişime geçilmesini sağlar. Bu noktada duyguyu yanlış tahmin etmenin de bir önemi yoktur. Öğrenci kendi duygusunu söyleyecek ve açıklama yapmaya başlayacaktır.
3. “Anlat bakalım. Bunu Nasıl Başardın?”
Bu cümlede amaç öğrencinin duygusunun değil, kendisini bu hedefe taşıyan sürecin farkında olmasına yardımcı olmaktır. Bu soru, öğrencinin kendi becerileri üzerinde düşünmesini sağlayacaktır. “Edebiyat sınavından 100 almışsın. Tebrikler. Çok mutlu olmalısın. Anlat bakalım, bu sonuç için nasıl çalıştın?”
Bu soru karşısında da öğrencilerin farklı tutumları vardır. Bazı öğrenciler kendi çalışma basamaklarının çok farkındadır ve yaptıklarını kolayca sıralayabilir. Bazıları için özgüvenli cümleler kurmak o kadar da kolay değildir. “Bilmem ki..!” derler. “Galiba sorular çok zor değildi.” İşte o durumda da öğrencimin neler yaptığını fark etmesini sağlamaya çalışırım. “Seni arkadaşlarınla çalışırken gördüm. Soruları da çok dikkatli ve doğru yanıtlamış olmalısın. Bunlar seni başarıya taşıyan faktörler.”
4. “Çok iyiydin! Hayran Oldum.”
Yine de öğrencilerimin sıra dışı başarılar sergilediği zamanlar oluyor ve onlarla ne kadar gurur duyduğumu söylemekten büyük zevk aldığım anlar oluyor. Hatta artık onları övebileceğim olumlu davranışlarını izleme, sıradan davranışlarını övme ve bunları sevgiyle yansıtma konusunda çok daha dikkatliyim. “Bu hafta hepinizin proje çalışmalarına zamanında geldiğinizi farkettim. Bu bize zaman kazandırdı.”, “Grup çalışmasında birbirinize çok saygılı davrandığınızı fark ettim. Böylece daha başarılı olabilirsiniz.”gibi..
Elbette bir öğrencim gerçekten zorlu bir işi başardığında ya da doğru davranışları gösterdiğinde onlarla gurur duyduğumu söylemekten çekinmiyorum. Özellikle kendilerine güvenmeyen, değersiz hisseden öğrencilerimin bunu duymaya ihtiyaçları olduğunu da biliyorum. Onlara başarılarının, emeklerinin fark edildiğini göstermek onları daha başarılı ve özgüvenli genç insanlar yapmanın en içten yollarından biridir ve eleştirilerden çok daha iyi sonuç verir.
Benim tek dikkat ettiğim nokta öğretmeni bu övgü sistemin merkezine bir onaylama, kontrol etme mevkiii olarak yerleştirmemek. Bunun yerine geri bildirimlerimi, onların farkındalıklarını ve güvenlerini geliştirmek amacıyla kullanmak.
