Okullarda kız ve erkek öğrencilere eşit davranıyor muyuz? Öğretmenler kız ve erkek öğrencilerine öğrenmek, soru sormak, kendilerini ifade etmek onusunda eşit fırsat sağlıyor mu? Eğitimde cinsiyet eşitsizliği konusunda uzun yıllardır çalışmakta olan Myra Sadker ve Karen Zittleman’a göre bu soruların yanıtı olumsuz. Araştırmacılar uzun yıllardır sürdürdükleri araştırmalarının sonuçlarını açıkladıkları ‘Hala Eşit Değiliz’ adlı kitapta eğitimcilerin bütün çabalarına rağmen okullarda cinsiyetler eşitsizliğinin güçlü bir şekilde varolduğunu anlatıyorlar.
Yazarlara göre eşitsizliğin nedeni büyük oranda öğretmen davranışları. Öğretmenler ilkokuldan başlayarak kız ve erkek öğrencilerle farklı şekillerde iletişim kuruyor; erkek öğrencilere kız öğrencilerden daha fazla dikkat veriyor; beklenti ve eleştirilerini farklı şekillerde ifade ederek kız ve erkek öğrencilere farklı mesajlar veriyorlar. Bu tutumlar kız ve erkek öğrencilerin okuldan kendilerine ve geleceklerine dair birbirlerinden çok farklı mesajlar almalarına neden olurken, yetişkin olarak tavırlarını da etkiliyor.
Peki okulları cinsiyetler arası eşitliğin altının çizildiği, kız ve erkek öğrencilerin aynı mesajları aldığı ve özgüven kazandığı kurumlar haline getiremez miyiz? David ve Myra Sadker öğretmenlere işe önce kendi tutumlarını değerlendirerek başlamaları gerektiğini söylüyor.
Sadker’a göre ‘Öğretmenler olarak hepimiz öğrencilerimize eşitlikçi davrandığımızı düşünmek isteriz. Oysa bizler de içinde yaşadığımız toplumun birer parçasıyız ve cinsiyetçilik müfredatın derinlerine öyle gömülmüştür ki bazen farkında bile olmadan cinsiyetçi şekilde davranırız.’ Peki, eşitsizlik konusundaki tavrımızı değiştirmek ve öğrencilerimize daha iyi örnek olabilmek için neler yapabiliriz? İşte size öğretmenlerin kendilerini değerlendirebilmeleri ve sınıf içi uygulamalarını geliştirebilmeleri için bazı öneriler.
Öğretmen Olarak Tavrınızı Gözden Geçirin.
Öğretmen olarak ben;
- Sınıfta cinsiyetler arası eşitlikçi davranmak, cinsiyetçi olmayan bir dil kullanmak konusunda kendimi kontrol ediyor muyum? ‘İşini adam gibi yap’, ‘kız işi, erkek işi’, ‘ kız dersi, erkek dersi’ gibi klişeleri fark ederek dilimi, tavrımı değiştirmeye çaba gösteriyor muyum?
- Sınıfımda cinsiyetçi tutumları engellemek için uyarılarda bulunuyor muyum? Kız ve erkek öğrencilerimle iletişime geçerken onlarla cinsiyetlerine göre farklı davrandığımı, farklı görevler ve beklentiler ifade ettiğimi fark ediyor muyum?
- Derslerimde kızlar/kadınlar ya da erkeklerle ilgili klişeleri içeren metinler ya da görsel malzemeler kullanıyor muyum? Bu genellemeleri sınıfımda nasıl açıklıyorum? Öğrencilerimi ‘klişe’ kavramıyla tanıştırıyor muyum? Onların bu klişelere eleştirel bakmalarını sağlayacak açıklamalar yapıyor muyum?
- Sınıf kütüphanesinde bulunan kitaplarda kadın ve erkek yazarların sayıları eşit mi? Kadınlara dair hikayelerin, kadın kahramanların da görünür olması konusuna dikkat ediyor muyum? Ödev verdiğim kitapların hem kadın hem de erkek yazarlar tarafından yazılmış olmasına özen gösteriyor muyum?
- Sınıfımda kız ve erkek öğrencilerin seslerinin eşit duyulması, eşit görünürlük ve özgüven kazanmaları için çaba gösteriyor muyum? Tartışma ve grup çalışmalarında her cinsin eşit şekilde temsil edilmesine dair kurallarım var mı?
Sınıf İçi Uygulamalarınızı Değiştirin
- Öğretmen olarak ders kitaplardaki ayrımcılık içeren metinler ve görsel malzemeler konusunda bir şey yapamayacağınız düşünüyor olabilirsiniz. Aslında ders kitapları size eşitsizlik konusunda normalde anlatabileceklerinizden daha fazla örnek sağlayabilir. Öğrencilerinize kitapta sergilenen eşitsizliği sorabilir; tartışmalarını ve yorumlamalarını isteyebilirsiniz. Bu tartışmayı sınıfınızda birkaç kez yaptığınızda öğrencilerinizin çevrelerine daha farklı bir şekilde bakmaya başladıklarını gözlemleyeceksiniz.
- Eğer öğrencilerinizi eşitsizlik konusunda daha fazla duyarlı hale getirebilmek isterseniz birkaç adım daha ileriye de gidebilirsiniz. Örneğin ilk bakışta eşitsizlik içermediğini düşündüğünüz metinleri öğrencilerinizle birlikte değerlendirebilirsiniz.
- Cinsiyetlere dair geleneksel klişeleri yıkacak kahramanları ve olayları anlatıp örnekler verebilirsiniz. Mühendislerden söz ederken kadın olanları, anaokulu öğretmenlerinden söz ederken erkek olanları öne çıkarabilirsiniz.
- Sınıf içindeki görevlendirmelerinizi cinsiyeti temel almadan yapabilirsiniz. Sınıf düzeni, iletişim, kontrol gibi görevleri kız öğrencilere, sınıf dışı ilişkileri erkek öğrencilere vermek yerine bunun tam tersi bir görevlendirme yapabilirsiniz.
- Eğer ders kitapları sadece erkek bilim adamlarını/ yazarları/ matematikçileri/ fizikçileri/ sanatçıları içeriyorsa sınıfınıza alanlarının önde gelen kadınlarından da isimler taşıyabilirsiniz.
- Cinsiyetlere dair genellemeler yapmaktan kaçınabilirsiniz. Kızlar sosyal bilgiler de iyidir, erkekler matematiği daha kolay öğrenir gibi genellemeler yerine öğrencinizin özel becerilerine odaklanmaya çalışabilirsiniz.
- Gündelik hayattan kadın erkek eşitsizliğine dair örnekleri sınıfınıza taşıyıp yorumlayabilir; genel istatistiklere, kültürel alışkanlıklara dair değerlendirmeler yapabilirsiniz.
Kaynak:
Sadker, D., Sadker, M., & Zittleman, K.R. (2009).
Still Failing at Fairness: How Gender Bias Cheats Girls and Boys in School and What We Can Do About It New York, NY: Scribner.
