Birlikte öğrenme, dayanışma, paylaşma, aidiyet…
Sorunları birlikte çözme, öğretmen ve öğrenciler arasında derin bir güven duygusu ve mezuniyetten sonra da unutulmayacak güçlü bir bağ…
Bu kavramlar size neleri çağrıştırıyor?
Çoğumuz bu kavramların sadece iyi öğretmenler tarafından geliştirilebilen, tek tek geliştirilecek sosyal beceriler olduğunu düşünürüz. Oysa bütün bu kapasiteleri hep birlikte geliştirmek, yaşatmak ve yıllar içinde güçlendirerek yaşatmak da mümkün… Bunu sağlamanın yolu da okulun iyi bir kültüre sahip olmasından geçiyor.
Okul Kültürü Nedir?
Okul kültürü nedir? Ülkemizde neden sadece -çoğu özel okul olan – bir avuç okulun bu niteliğe sahip olduğunu düşünürüz? Başarılı okulların mı kendilerine özel bir kültürleri vardır yoksa güçlü bir kültürü olan okullar mı daha başarılı olur?
Okul kültürü ismini sıklıkla duymakla birlikte varlığını az hissettiğimiz bir yönetim boyutudur. Oysa doğru yönetilmiş ve iletişimi sağlanmış bir okul kültürü öğrenci, öğretmen ve tüm çalışanlara hem bir kimlik hem de gelecek hedefi kazandırır.
- Öğretmen ve öğrencilerin her sabah okullarına geldiklerinde hissettikleri temel duyguları belirleyen,
- Öğretmenlerinizin akademik ya da sosyal sorunlar karşısında ortak tepkilere ve çözümler geliştirilmesini,
- Öğrencilerin dayanışma, başarma, eğlenerek öğrenme gibi becerilere sahip olmalarını,
- Öğretmen ve öğrencilerin okullarına aidiyet hissetmelerini,
- Okulunuzun başka okullar arasında belirli nitelikleriyle öne çıkmasını ve bu niteliklerin saygı görmesini,
- Okulun akademik ya da diğer kültürel alanlarda tutarlı bir şekilde ilerlemesini sağlayan iyi tasarlanmış ve ifade edilmiş okul kültürüdür.
Nitelikli bir okul kültürü hem öğretmenlerin hem de öğrencilerin tutum ve davranışlarını şekillendiren bir etki yaratır. Bunu temel olarak okul ile öğrenci arasında güçlü bir aidiyet duygusu yaratarak yapar. Bu aidiyet duygusu, öğrencinin okula başladığı ilk günden itibaren ifade edilen bazı beklenti ve hedeflerle çocuğa benimsetilir. Bunu hissettirmenin bir başka yolu da o okulda daha önce başarıya ulaşmış diğer öğrencilerden örnekler paylaşarak, başarılarla belirli tutumlar arasında bağ kurmaktır. “Cumhuriyet Lisesi’nde biz çok iyi sporcular yetiştiririz.”, “Atatürk İlk Öğretim Okulu öğrencileri her zaman Türkçe dersinde başarılıdır.” gibi önermelerle , geçmiş başarıların kupalarını, sertifikalarını sergileyerek, anlatarak disiplinli ve kapsayıcı bir çalışma iklimi tekrar tekrar yaratabilir.
İyi Bir Okul Kültürünün Temel Karakteristikleri
Peki iyi bir okul kültürü geliştirmek için yola çıktığımızda hangi temel niteliklerin varlığını önemseriz? İşte başarılı ve etkili bir okul kültürünün bazı temel karakteristik özellikleri şöyle açıklanabilir:
Öğrenci ve Ailelere Netlikle İfade Edilen Başarı Beklentisi
Güçlü bir okul kültürüne ihtiyaç duymamızın en temel nedeni okulun kapsayıcılığını ve başarısını arttırmak ve böylece öğrencilerin hayatta istedikleri yerlere ulaşmalarını sağlamaktır. Bu nedenle iyi bir okul kültürünün en temel hedefi öğrencileri başarıya taşımak; bunu sağlamak için gerekli akademik, psikolojik ve yönetsel koşulları sağlamaktır. Bir başka deyişle o okulun her öğrencisi kendisinden –sahip olduğu akademik düzey doğrultusunda- bir gelişim beklendiğini ve bunun için ihtiyacı olduğu desteğe ulaşabileceğini bilmelidir.
Öğrenciye Kimlik Kazandıran Özel Bir Aidiyet Duygusu
Güçlü bir okul kültürü, öğrenciye üyesi olmaktan gurur duyacağı bir sosyal ortam sağlar. Öğrenci bu aidiyetle birlikte kendisine belirli sorumluluklar yüklendiğini, belirli değer, tutum ve davranışları benimsemesi gerektiğini bilir; ancak bu üyelik ona aynı zamanda geniş bir sosyal grubun üyesi olma ayrıcalığını da kazandırır.
Belirlenen Normlara Model Olan Öğretmen
Okul kültürünün sürekliliğinin sağlanması bu kültürün değer ve normlarını sıklıkla ve doğru şekilde ifade edilmesiyle; öğretmen ve idarecilerin kendi tutum ve davranışlarıyla bu kültürü temsil etmeleriyle güçlenir.
Kurum Değerlerini Temsil Eden İdareciler
Öğretmenleri ne kadar deneyimli, nitelikli olursa olsun bir okulu başarıya sağlayan alınan kararları, belirlenen uygulama, yöntem ve amaçları tutarlı bir şekilde tekrar eden idareciler olacaktır. Okul idarecileri tarafından savunulmayan ve doğru şekilde uygulanmayan kararlar okulu başarıya değil, tutarsızlığa götürecektir.
Okul Kültürü Yaratmanın 10 Adımı
Peki okulunda güçlü bir kurum kültürü yaratmak için yola çıkan bir idarecinin hangi basamakları uygulaması gerekir? Gelin okulunda güçlü bir kültür yaratmayı hedefleyen bir idarecinin uygulaması gereken ve her birinin gerçekleşmesi uzun süre alacak basamaklara göz atalım.
1.Var Olan Kültürü Analiz Etmek
Bir okul idarecisinin öğrenme, gelişim, çocuk odaklı nitelikli bir kültür yaratmak için yola çıkmadan önce yapması gereken ilk şey okulda var olan iklimi analiz etmek olmalıdır. Örneğin
- Okulda nasıl bir öğrenme önemsenmektedir?,
- Öğrenme etkinliği nasıl araçlarla değerlendirilmektedir?,
- Öğrenciler arasında rekabet ve dayanışma duygusu nasıl yaşatılmaktadır?,
- Öğrencilerin hangi tutum ve davranışlarına değer verilmektedir?,
- Spor, sanat gibi alanlarda nasıl etkinlikler yapılmaktadır?,
- Öğretmenlerin konumu ve sorumluluk alanları nasıldır?,
- Okul içinde yaşanan sorunlar karşısında nasıl tepki veriliyor? gibi sorular bu analize yol gösterebilir.
2.Kuralları İfade Ederken Değerlerle Bağ Kurmak
Var olan kurum kültürünü değerlendirdikten sonra sıra öne çıkartılması istenen değer ve normların belirlenmesine gelir. Bu belirleme süreci, istenen davranışların listelendiği, istenmeyenlerin de yasaklandığı bir çeşit kurallar listesi halinde olmamalıdır. Bunun yerine hedeflenen tutumlar, kural ve beklentiler okulun değerleri ve öğrencilere kazandırılacak kişilik boyutlarıyla bağlantılandırılmalıdır.
Öğrencilere ne yapıp yapmamaları gerektiği değil; neyi neden yapmaları ya da yapmamaları gerektiği şeklinde anlatılmalı; tutum ve davranış beklentileri değerlerle ilişkilendirilerek ifade edilmelidir. Örneğin “Ders sırasında cep telefonu kullanmak yasaktır.” ifadesi yerine “Bu sınıfta, öğrenme önceliklerimizi teknolojinin yönetmesine izin vermeyiz!” gibi bir ifade daha etkili olacaktır.
3.Amacın Çocuğun Gelişimi Olduğunu Unutmamak
Okul kültürüne dair her uygulamanın, belirlenen her kuralın varoluş nedeni çocuğun daha iyi öğrenmesi ve başarılı olmasıdır. Bu nedenle okul idarecileri ve öğretmenler karar alırken ve uygularken her basamakta bu temel önceliği akıllarında tutmalıdırlar.
4.Öğrenci ve Öğretmenlere Model Olmak
Okul idarecileri Pazartesi sabahları yaptıkları konuşmadan, veli görüşmelerine, kriz durumlarında verdikleri tepkilerden, öğretmenlere ifade ettikleri beklentilere kadar her an, söz ve tavırlarıyla yaratmak istedikleri iklimi temsil etmeleri gerektiğini hatırlamalıdır. Böylece yaşanacak dönüşümün öncüsü ve lideri olabilirler.
5.Öğretmenlerle Güven ve Saygıya Dayanan Bir İlişki Kurmak
Bir okulda başarı, öğretmenlerinin deneyim, birikim ve başarı istekleriyle doğrudan orantılıdır. Bu nedenle başarı ve gelişime odaklanmak isteyen bir okul bunu öğretmenlerinin mesleki gelişimlerini desteklemeden, öğretmenlerini önemsemeden, ortak dil geliştirmeden, güven ve saygı temelli bir ilişki kurmadan gerçekleştiremez.
Ayrıca okul kültürü öğretmenlere yukarıdan empoze edilecek bir kurallar listesi değil, öğretmenlerle birlikte karar verilip uygulanacak bir değerler bütünüdür. Bu nedenle, bir okul kültürünün olmazsa olmazı, o kültürün değerlerini benimsemiş öğretmenlerdir.
6.Öğrenme Kavramının Sınırlarını Genişletmek
Bir zamanlar öğrenme, sınıf içinde, öğretmenlerin verdikleri bilgilerle gerçekleşirdi. Oysa şimdi okuldaki her etkileşim yepyeni bir öğrenme deneyimi sunduğunu biliyoruz. Her deneyim çocuklarımızın sosyal becerilerini, kimliklerini, hayattaki amaçlarını, geleceğe bakışlarını genişletiyor. Bu nedenle okulu bütünsel bir deneyim alanı olarak görmek, farklı öğrenme olanaklarını geliştirmek ve öğrenmenin sınırlarını akademik bilginin dışına taşımak iyi bir okul kültürünün önemli boyutlarındandır.
7.Okulun Sosyal-Duygusal Öğrenme Kapasitesini Genişletmek
Öğrencilerin gelişimi sadece akademik bilgilerle gerçekleşmez. Çocuğun bütünsel gelişimini sağlamanın bir yolu da sosyal-duygusal öğrenme sürecinin yönetilmesinden geçer. Son yıllarda pek çok ülkede etkili bir yöntem olarak öne çıkan sosyal-duygusal öğrenme, öğrencilerin empati kurma, güvenilirlik, saygı, ilgi, dayanışma, birlikte öğrenme, neşe ve mizah gibi becerilerini geliştirmelerine yardımcı olacak etkinliklerin uygulanması anlamına gelmektedir. Sosyal ve duygusal öğrenme, öğrencilerin akademik kapasitelerini geliştirmenin yanı sıra onların bütün kişilik gelişimlerine etki eder.
8.Başarı ve Doğru Tutumları Görünür Hale Getirmek
Öğretmenleriniz ya da öğrencileriniz yaratmak istediğiniz okul kültürüne uygun davranışlar sergilediğinde -küçük ya da büyük- başarılar elde ettiğinde bunu ifade etmek önemlidir. Benzer şekilde öğretmen ya da öğrencinizin başarısının görünür hale gelmesi, ödüllendirilmesi hem bu tutumun diğer öğrenciler tarafından da uygulanmasını hem de başarılı kişilerin motivasyonunun artmasını sağlar. Ayrıca bu kutlamanın basit bir “aferin”in ötesine geçmesi ve başarının boyutu ile kutlamanın boyutu arasında doğru bir orantı kurulması da iyi bir fikir olacaktır!
9.Okula Özgü Gelenek ve Ritüeller Yaratmak
Bir okulun belirli bir takvimle tekrar eden, aileleri, öğretmenleri ve öğrencileri bir araya getiren, okulun sahip olduğu değerlerin ifade edildiği ve başarıların kutlandığı ritüellere sahip olması, okulla hissedilen aidiyet duygusunu pekiştirir. Böyle uygulamalar aynı zamanda herkesin birlikte eğlenmesini, rahatlamasını da sağlayacaktır. Aynı zamanda okul geleneğinin bir parçasını oluşturacaktır.
10.Ailelerle Güçlü Bağlar Geliştirmek
Okulunuzda ne yaparsanız yapın, ailelere bunu doğru şekilde anlatmadığınız ve onlarla hedefleriniz konusunda işbirliği yapmadığınız sürece bütünsel bir başarı yakalayamazsınız. Bu nedenle okulunuzun amaçlarını, bu amaçlara ulaşmak için neler yaptığınızı, bu amaçların çocuklarda nasıl bir gelişim sağlayacağını tekrar tekrar anlatmanız ve onlardan destek almanız önemlidir.
Bu makale ilginizi çektiyse “İyi Bir Okul Kültürünü Ne Oluşturur?” adlı makalemize de göz atabilirsiniz.
