Ebeveynlik tarzları, çocukların gelecekteki mutluluğunu ve başarısını derinden etkiler. Bu hepimizin hemfikir olduğu bir bilgidir. Ancak ebeveynlik dediğimizde aslında kast ettiğimiz babalıktan ziyade anneliktir! Bu baskın bakış açısı nedeniyle çoğu zaman iyi bir babanın nasıl olması gerektiğine dair pek düşünmeyiz. Bildiklerimiz “iyi” bir babayla büyüyen çocukların, babasız büyüyen ya da başka erkek rol modeli olmayan çocuklara kıyasla daha dengeli yetişkinler oldukları, daha sağlıklı aileler kurdukları ya da daha az suç işledikleriyle sınırlıdır.
Oysa artık baba-çocuk ilişkisi üzerine daha çok düşünüyoruz. Örneğin babalarıyla yakın ilişkilere sahip çocukların tehlikeli davranışlardan kaçınma eğiliminde olduklarını; genç yaşta cinsellik arayışına girme olasılıklarının düştüğünü; büyüdüklerinde yüksek ücretli işlere ve sağlıklı, istikrarlı ilişkilere sahip olma olasılıklarının yükseldiğini biliyoruz.
İyi babalığın çocuğun zihinsel ve duygusal kapasitesine de etkileri var. Erkekler, baba olma rolünü ciddiye aldıklarında, çocuklarının 3 yaşına kadar daha yüksek IQ test puanına sahip olma olasılığını artıyorlar. Babalarıyla büyüyen çocuklar yaşamları boyunca daha az psikolojik sorun yaşıyor; daha yüksek özgüven hissediyorlar. Bir başka deyişle artık iyi babalığın çocuğun hayat kalitesine pek çok etkisi olduğunun farkındayız.
Uzmanlar, çocuğunu önemseyen, sevgi dolu bir babaya sahip olmasının faydalarına “baba etkisi” adını veriyorlar. Bu fayda sağlıklı duygusal gelişimden, güvenli bağlanmaya, daha yüksek bir zihinsel gelişimden, daha sağlıklı cinsel tercihlere kadar uzanabiliyor.
Babalık Etkisi, Akademik Araştırma Alanı!
Öte yandan erkeklerin ebeveynlik tutumlarının artık akademik bir araştırma alanı haline geldiğini belirtmeliyiz. Bu konuda çalışan çok sayıda uzman ve gerçekleştirilmiş çok sayıda çalışma bulunuyor. Örneğin Pennsylvania Eyalet Üniversitesi’nde ebeveyn-çocuk ilişkileri üzerine çalışan sosyolog Paul Amato, “Babalar çocuklarıyla aktif olarak ilgilendiklerinde, daha “iyi” çocuklar yetişiyor.” diyor.
Babalık etkisinin ve iyi ebeveynliğin etkileri o kadar geniş ki bazı sonuçları yeni yeni fark ediyoruz. Bu sonuçların bazıları –örneğin kötü boşanmaların etkisi gibi- nispeten anlaşılır etkilerden söz ediyor. Ancak yeni fark ettiğimiz etkiler de var. Örneğin evde bir babanın varlığı ile çocukların daha az saldırganlık eğilimi göstermesi arasında tutarlı bir ilişki olacağını tahmin etmek pek de kolay değil. Ancak yeni araştırmalar bu ilişkiyi ortaya koyuyor. O zaman babalık sürecine daha yakından bakalım ve bazı yeni bilgileri paylaşalım:
Babalık Etkisi Spermle Başlar
Doğal olarak babalık sadece sperm vermekten çok daha fazlasıdır. Ancak burada sözünü ettiğimiz spermin taşıdığı DNA’nın babalığın ilk adımı olduğu gerçeğidir. Çünkü genetik bilgiden daha büyük ve daha evrensel bir babalık etkisi yoktur.
Kuşkusuz bunun en önemli etkisi bazı erkeklerin genetik hastalıklarını çocuklarına geçirme riskidir. Özellikle ağır hastalıkları çocuklara geçirme riskini azaltmanın yolu ise gebelik öncesi genetik danışmanlık almaktan geçmektedir.
Bununla birlikte, yaşam tarzı tercihlerinin, çevre ve diğer dış faktörlerin DNA ifadesinde neden olduğu değişiklikleri inceleyen epigenetik bilimi de bizlere babalık etkisi üzerine bilgiler verebiliyor. Örneğin uyuşturucu ve alkol kullanan annelerin bebeklerinin sağlığını tehdit ettiğini düşünür ve anneleri suçlardık. Artık erkeklerin hayat tarzı kusurlarının, spermlerini nasıl etkilediği üzerine de düşünüyor; bir erkeğin, çocuk sahibi olmadan önceki yaşam biçiminin çocukları üzerinde ömür boyu etkileri olabileceğini biliyoruz.
Araştırmalar, çocuk sahibi olmadan önce aşırı içki içen erkeklerin, kalp hastalığıyla dünyaya gelen çocuklara sahip olma olasılığının daha yüksek olduğunu gösteriyor. Erkeklerde kötü beslenme de olumsuz gebelik sonuçlarına yol açabiliyor. Bir başka çalışma, stres düzeyi yüksek erkeklerin, doğacak çocuklarının kan şekerinin yükselmesine etkisi olabileceğini gösteriyor.
Georgetown Üniversitesi’nden hücresel biyolog Joanna Kitlinska 2016 yılında yaptığı bir çalışmaya göre, “anne tarafından sağlanan beslenme, hormonal ve psikolojik yapısının bebeğin organ yapısını, hücresel tepkisini ve gen ifadesini kalıcı olarak değiştirdiğini biliyoruz. Ancak çalışmalar, aynı şeyin babalar için de geçerli olduğunu gösteriyor. Erkeğin yaşam tarzı ve kaç yaşında olduğu, gen işlevini kontrol ederek DNA ifadesine yansıyabiliyor.”
İyi Babalar Neye Benzer?
Peki ebeveynlik tutumu açısından durum ne? İyi babalar nasıl ebeveynlik yapıyorlar? 1960 yılına kadar uzmanlar, -batı dünyasında bile- babaları doğuma katılmaya veya küçük bebekleriyle ilgilenmeye teşvik etmediler. Bu dönemlerde babalığın çocuklara yürümeyi ya da bisiklete binmeyi öğretmek için var olduğu düşünülürdü.
Oysa günümüzde sayısız araştırma, babaların çocukların gelişimine erken dahil oldukları oranda çocuklarını daha olumlu etkilediklerini gösteriyor. Buna göre doğumun hemen ardından hatta hamilelik döneminde başlayan baba ilgisi çocukların uzun dönemde mutluluğu anlamına geliyor.
İlgili babaların çocuklarına nasıl yardım ettiğine (ve ilgisiz babaların onlara nasıl zarar verdiğine) değinmeden önce; aktif ve ilgili bir babanın neye benzediğinden söz edelim. Her şeyden önce, babanın çocuğun etrafında olarak yaşamında rol alması, istenen babalığın en az yarısıdır. Çocuklarıyla birlikte yaşayan ve çocuklarıyla zaman geçirmeye çalışan babaların çocukları üzerindeki etkisinin, evde olmayan babalardan çok daha fazla olacağı açıktır.
Yine de çocukların etrafında olmak bir şeydir; ancak gerçek bağlılık başka bir şey. Etkileşimin süresi önemli değildir. Herkesin bildiği gibi , asıl etki paylaşımın kalitesinde gizlidir. Eğer, daha kaliteli bir ebeveynliğiniz varsa, bu çocuklarınızın gelişimiyle olumlu olarak ilişkilidir. Sıcaklık ve içtenlik de önemli bir faktördür. Çocuklarıyla çok fazla zaman geçiren ancak küçümseyen veya aşağılayan babaların çocukları üzerinde yalnızca olumsuz etkileri olur.
Çocuklarından ayrı yaşayan babalar için ise seçenekler daha kısıtlıdır. Wisconsin Üniversitesi’nde sosyolog olan Dr. Marcy Carlson ise modern zaman babalarına bir umut ışığı sunmaktadır: “Fiziksel olarak yakınında olmasanız bile telefon görüşmeleri, baba olarak çocuğunuzu umursadığınızı ve elinizden geldiğince dahil olmak istediğinizi bilmek gerçekten önemlidir.” Dr. Calson’a göre “Çocukları finansal olarak desteklemenin iyi sonuçları olduğuna dair tonlarca kanıt var” diyor. “Babalar çocuklarına finansal olarak bakabiliyorsa, bu ilişkilerinde uzun bir yol kat ettirir.”
Babalar Gerçekten Önemli mi?
Babaların aklından sıklıkla şu geçer: Bebek sadece annesini fark ediyor. Benimle hiç bağı yok. Kim olduğumu anlamaya başlamadan onunla zaman geçirmemin bir etkisi olacak mı? Böyle düşünmelerine neden olacak pek çok işaret de vardır. Mesela, bebekler uzun süre görmeseler de babalarını özlemez ya da işten eve gelen babalarına sarılmak için beklemezler. Ancak babaların şunu bilmesi gerekir: Bu tepkiler kısa vadelidir ve babanın çocuğunun yanında olmasının uzun vadeli etkilerinden çok farklıdır.
1991 tarihli bir araştırmaya göre, babalarından ilgi gören bebekler, 1 yaşında daha yüksek bilişsel puanlar sergilemektedir. Babaları doğumdan itibaren aktif bir rol oynayan prematüre bebekler, 36 ayda daha yüksek gelişim gösterirler. 9 aylıkken babalarıyla uzun süre oyun oynayan bebeklerin güvenli bağlanması daha sağlıklı gelişir.
Bebekler yürümeye başladığında baba etkisi daha da belirginleşir. Araştırmalar, babaların bebeklerin günlük hayat akışına dahil olmaları durumunda çocukların daha fazla fayda sağladığını gösteriyor. Ayrıca, annelere göre daha az korumacı olan babalar, bu gelişim döneminde daha fazla cesaret vererek özgüveni arttırıyorlar.
Erkek Çocuklar ve Babaları
Erkek çocuklar için babaların önemli olduğunu biliriz. Paul Raeburn’un “Babalar Önemli mi?” kitabında geçen bri araştırma, babasız (ya da ilgisiz/görüşülmeyen babalarla) büyüyen erkek çocuklarının okul öncesi eğitimde daha çekinik olma eğiliminde olduğunu gösteriyor. Erkek çocuklar, sosyal beceriler geliştirirken babalarına çok fazla ihtiyaç duyuyorlar. Yaklaşık 9.000 yetişkin üzerinde yapılan başka bir araştırma, babanın ölümünün kızlardan çok erkek çocukları etkilediğini; kötü boşanmaların erkek çocukları üzerinde sağlık sorunlarına yol açtığı doğrulamaktadır.
Bir Kız Çocuğu İçin Baba Neden Önemlidir?
Çoğu araştırma, çocuklar ergenliğe girene kadar baba etkisinin erkek ve kız çocuklar için kabaca eşit olduğunu öne sürüyor. Genel kural olarak babalarıyla iyi ilişkileri olan kız ve erkek çocuklar başarılıdır hatta bazı durumlarda akranlarından daha iyi performans gösterirler. Ancak ergenlikle birlikte hormonlar devreye girdiğinde, babaların kızlarının duygusal gelişimdeki etkisi önemlidir. Bu durum en çok, babalarıyla güçlü ilişkileri olan genç kızların daha az cinsel risk almasında kendisini gösteriyor.
Araştırmalara göre “Geçmişte yapılan çok sayıda araştırma, düşük kaliteli babalık ile kızların duygusal tercihleri arasında, erken ve riskli cinsel davranışlar da dahil olmak üzere güçlü bir bağlantının bulunduğunu ” gösteriyor. Babası ile kurduğu ilişki kız çocuklarının eş seçiminde riskli davranışlara yönelmesini, erken yaşta cinsel ilişkiye girdiklerini gösteriyor.
Örneğin ilgisiz babalara sahip olan genç kızlar, erkeklerle uzun vadeli ilişkileri giremeyeceklerini, zaten böyle bir ilişkinin mümkün olamayacağını düşünüyorlar. Bu nedenle sıradan kaçamaklara razı olmaları gerektikleri sonucuna varıyorlar. Aynı çalışma ebeveyn ilgisi düşük olan kızların, cinsel olarak rastgele arkadaşlarla ilişki kurma olasılıklarının daha yüksek olduğunu gösteriyor.
Nasıl İyi Bir Baba Olunur?
İlgili babalar ise çocuklarına sıcak davranan ve onlarla anlamlı etkileşime giren kişilerdir. Ev ödevlerine yardım eden ve spor etkinliklerine katılan, kızları söz konusu olduğunda, onları dinlemek, hayatlarını öğrenmek, onlar için önemli olaylara katılmak ve k ızlarına duygusal destek sağlamak için zaman ayırmak gibi davranışları içtenlikle gerçekleştiren erkekler, iyi babalardır. Ayrıca , babalar mükemmel olmak zorunda değildir ancak kızlarının yanında olmak için gerçek bir çaba sarf etmek, büyük bir fark yaratabilir.
İyi bir baba olmanın pek çok yolu vardır. Genetik olarak, çocuğunuzun hayattaki en iyi şansı elde etmesi için gebe kalmadan önce sağlıklı kararlar vermek, bunların başında gelir. Erkek, eşinin hamilelik ve doğum serüveni boyunca yanında olmalı, böylece çocuğuyla olan bağını erkenden başlatabilmelidir. Asla hatırlamayacak olsalar bile bebekleriyle ilgilenmeli, oynamalıdır.
Bunlar babalığın mekanik parçalarıdır. İyi ebeveynlik sadece hazır bulunmaktan değil, aynı zamanda meşru bir şekilde çocuklarına bakmaktan ve iyi davranış modelleri uygulamaktan geçmektedir. Baba olarak kendinize şu soruyu sorabilirsiniz. “Çocuklarım beni her gün gözlemleyerek, genel olarak yaşam hakkında, ahlak hakkında, aile üyelerinin birbirlerine nasıl davranmaları gerektiği hakkında, ilişkiler hakkında ne öğreniyorlar?”
Ancak belki de en önemlisi, babaların çocuklarına varlıklarının önemli olduğunu hissettirmeleridir. Bir baba böylece çocuğun daha anlamlı ve doyumlu bir hayat yaşamasına destek olur. Belki de en önemlisi budur.
Bu makalenin bir bölümünde fatherly.com’da yayınlanmış ve Joshua Krisch tarafından kaleme alınmış “The Science of Dad and the Father Effect” adlı makaleden yararlanılmıştır.
