Doğal afetler herkes için korkutucudur, ancak çocuklar için daha korkutucudur çünkü çocuklar korkuyu kontrol edebilecek farklı ve çeşitli teknikleri henüz öğrenmemişlerdir. Afetler, yetişkinlere kıyasla çocukların hayat üzerindeki kontrol algısını daha çok tehdit eder. Bazı araştırmalara göre çocuklar afetin etkisini yetişkinlere göre en az üç kat daha fazla hissederler.
Çocuk Olayın Kendisinden Çok, Yetişkinlerin Tepkisinden Etkilenir
- Küçük çocuklar deprem, sel, ölüm, yıkım, terör, saldırılarından etkilenir. Ancak çocukları asıl etkileyen çevrelerindeki yetişkinlerin afet karşısında verdikleri tepkidir.
- Çocuklar nasıl davranacakları konusunda yetişkinleri gözlemleyerek ipuçları edinmeye çalışırlar. Anne babaları ya da öğretmenleri bir afet karşısında korkuyla hareket ederlerse çocukların korkuları ikiye katlanır. Yetişkinlerden öfke görürlerse içlerinde öfke biriktirirler. çocuklar anne babaları ya da öğretmenlerinin olumsuz duygularla baş ettiklerini gözlemlerlerse onlar da güçlü davranır.
- Çocukların korkuları aynı zamanda onların hayal gücünden kaynaklanır. Çocuklar hangi korkuların gerçek hangi korkuların kendi hayallerinin ürünü olduğunu ayırt edemezler. Kaynağı ne olursa olsun çocukların korkuları ciddiye alınmalıdır. Çünkü bu çocuğun gerçek duygusudur.
Çocuklar Afet Karşısında Nasıl Tepki Verir?
Yaşanan bir travma sonrasında çocuklarda sıklıkla deneyimlenen davranışlar aşağıdaki gibidir.
- Ayrılma korkusu, yabancılardan korkma, canavarlardan veya hayvanlardan korkma
- Uyumakta zorluk, yalnız başına yatağa gitmeyi reddetme
- Afet deneyiminin bir kısmını temsil eden tekrarlayıcı ve zorlayıcı oyunlar
- Alt ıslatma, parmak emme
- Ağlama veya çığlık atma
- Diğer çocuklarla vakit geçirmek istememe, izolasyon geliştirme
- Afetle ilgili ses, ışık ya da nesneler hakkında aşırı duyarlılık ve korku
- Afetle ilgili kabuslar
- Saldırganlık, sürekli hareket halinde olma
- Şüpheci davranışlar
- Baş ağrıları, mide ağrıları, belirsiz ağrı ve acılar
- Okula gitmek istememe, konsantrasyon zorluğu
- Suçluluk, utanç hissetme
Çocuğunuzdan Normal Tepkiler Vermesini Beklemeyin
Bazen ebeveyn ve öğretmenler olarak, çocukların afetler karşısındaki tepkilerini anlamakta zorlanırız. Olayın üzerinden bir süre geçtikten sonra çocukların kaygılarının azalmasını, eski hayatlarına geri dönmelerini beklerler.
Ancak pek çok yetişkin gibi çocuklar da bunu kolayca yapamazlar. Normal olmaya zorlandıkları için de kendilerini ihmal edilmiş ya da önemsenmemiş hisseder. Kendisini onaylanmamış hisseden çocuk gerçek duygularını baskılar ve olumsuz davranışlar geliştir. Olumsuz davranışlar sayesinde daha çok ilgi ve dikkat beklerler. Uzun dönemde duyguları kabul edilmemiş çocuklar daha olumsuz sonuçlar karşılaşır.
Nasıl Yardımcı Olabiliriz?
- Olan biten hakkında gerçek ve kısa bilgiler verin. Çocuğun anlayabileceği basit bir dil kullanın. Çocuğu kulağa iyi gelmeyen bir bilgiden haberdar etmemek gelecekte daha büyük zorluklara neden olur. Çocuğunuzun yaptığı yanlış yorumları düzeltin (Afet onun yüzünden olmadı vb).
- Çocuğunuzun duygularını yargılamadan onun duyguları hakkında konuşun.
- Ağlamasına ve üzülmesine izin verin. Ondan “dik durmasını” beklemeyin.
- Kendi duygularınız hakkında da konuşun.
- Çocuğunuzu afet hakkında yazı, öykü, şiir yazması ya da resim yapması konusunda cesaretlendirin. Böylelikle onun olan biteni nasıl gördüğünü anlamış olursunuz.
- Çocuğunuza güvende olduğunu hissettirin. Onunla daha çok vakit geçirin, özellikle uykuya dalma sürecinde yanında olun. Çocuğunuza dokunmayı ve şefkatli davranmayı ihmal etmeyin.
- Eğer çocuğunuzda parmak emme ve alt ıslatma gibi davranışlar görürseniz kabul edici olmaya çalışın. Bunlar çocuğun güvende olma ihtiyacından kaynaklanır. Çocuğunuzu suçlamayın, bebek gibi davrandığını söylemeyin. Normal davranışlar zaman içerisinde geri dönecektir.
- Çocuklar anne babalarından uzak kaldıklarında terk edilmiş hissederler. Çocuğunuzu afet bölgesinden uzak tutmak ve onları korumak adına kendinizden uzaklaştırmayın.
- Çocuklar rutini sever. Afetten kısa bir süre sonra sıradan kurallarınızı esnetmek isteyebilirsiniz ama aile yapısını ve kişilerin sorumluluklarını koruyun. Çocuğunuzu okula en kısa zamanda düzenli bir şekilde göndermeye devam edin.
Sakin, Destekleyen Ebeveyn Çocuğun Kaygısını Azaltır
Yine de bir çocuğa güven verecek en temel koşul çevresindeki yetişkinlerin dengeli ve tutarlı davranmasıdır. Çocuk, eğer etraflarında onu koruyan, destekleyen tutarlı anne babalara, güvenilir yetişkinlere sahipse kaygısı azalır ve sakin tepkiler verir. Yaşanan sorunun atlatılacağına olan güveni artar. Bu bir afet sonrası çocuğa verilecek en önemli destektir.
