Zeka nedir? IQ nedir? Son zamanlarda bu soruyu daha çok soruyoruz. Hepimiz -tıpkı güzellik gibi- zeki olmayı da çok önemsiyor özellikle de çocuklarımızın zeka gelişimini sağlamak için binbir türlü şeyi deneyebiliyoruz. Doğdukları ilk günden itibaren Mozart dinletmek, kitaplar okumak, zeka geliştirici oyunlar oynatmak, sabahları ceviz yedirmek akla ilk gelenlerden. Peki ama örneğin basketbol oynamanın boyu uzatmayacağını biliyorken, zekayı geliştirmek için neden böyle uygulamalar yapıyoruz? Yaptıklarımızla çocuğumuzun zekasını geliştirmek mümkün olabilir mi? Yoksa bu stratejik taktiklerin hepsi sosyal medya tarafından abartılmış teknikler mi?
Ancak bu teknikleri değerlendirmeden önce kavramları doğru tanımlayalım. Zeka nedir? IQ nedir? Zeka ve IQ aynı şey midir? Eğer değilse aralarındaki farklar nelerdir?
Zeka Nedir? IQ Nedir?
Bilimsel olarak zeka kavramı, kişinin bilişsel kavrayış kapasitesine işaret eder. Zeka, bilgi elde etmek ve bu bilgiyi bir sorunun çözümünde kullanabilmek için gereken bilişsel ve entelektüel yeteneklerin bütün olarak ifade edilebilir. Zeka düzeyini ölçmek amacıyla geliştirilen ve en çok bilinen testlerin başında Binet ve Simon tarafından geliştirilen test gelir. Bu tip testler önceleri okullardan çok askeri alanlarda kullanılmıştır.
Peki o zaman zeka anlamında kullandığımız IQ nedir? IQ, kişinin sahip olduğu zeka kapasitesinin bir ölçüsüdür ve bir testin sonucunda belirlenen bir rakamla ifade edilir. IQ testleri, uzmanlık ve teknik kapasite gerektiren, karmaşık psikometrik süreçlerle ilgili araçlardır. En çok bilinenleri arasında Woodcock-Johnson, WAIS, WISC ve Raven gibi testler vardır. Bu testler sonucunda elde edilebilecek IQ değerinin ortalaması 100’dür. Bir sonuç 100 puan değerinden büyüyerek uzaklaştığı oranda kişinin daha zeki olduğu düşünülür.
Zekanın Davranışsal Göstergeleri
Ancak bir çocuğun zeki olup olmadığını anlamanın tek yolu ona bir test uygulamak değildir. Çocuğun günlük davranışlarındaki pek çok ayrıntı da zeka seviyesi hakkında bize bilgi verecektir. Uzmanların altını çizdiği tutum ve davranışlardan bir bölümü şunlardır:
- Küçük yaşlardan itibaren hız ve ataklık
- Uzun dikkat süresi ve merak ve gözlem yapma isteği
- Gelişim evrelerini daha hızlı ilerlemek
- Erken konuşmaya ya da ifade etmeye başlama
- Geniş hayal ve imgeleme gücü
- Güçlü bellek
- Akıl yürütme ve problem çözme, farklı alanlara ilgi duyma
- Kitap sevme, aynı kitabı tekrar tekrar okuma, sorular sorma
- Gelişmiş mizah duygusu
- Eleştirel düşünebilme
- İcatlar yapabilme
Doğal olarak bir çocuğun zeki olarak nitelendirilmesi için bu özelliklerin tümünün görülmesine gerek yoktur. Bir çocuğun çok iyi olduğu bazı beceriler, diğer çocuklarda hiç olmayabilir.
Öte yandan bir de çocukların zekalarını geliştirmek için son dönemlerde sıklıkl yapılan uygulamalar vardır. Peki bu son moda yöntemler çocukların zekalarının geliştirilmesinde ne kadar etkilidir?
Çocuklara Mozart Dinletmek Zekayı Arttırır mı?
Çocukların zeka düzeyini yükselttiği inanılan yöntemlerin belki de en çok bilineni özellikle hamilelik döneminde ve bebeklik çağlarında çocuklara klasik müzik dinletmektir. Bu klasik müzik kavramının en önemli temsilzici ise Mozarttır.
Pek çok bilim insanı ve araştırma tarafından defalarca çürütülen ve yanlışlığı ilan edilen bu düşüncenin ardında 1993 yılında Rauscher ve ekibinin gerçekleştirdiği bir çalışma vardır. Bu çalışmanın sonuçları hatalı olarak Mozart dinlemenin uzamsal akıl yürütme faaliyetindeki skorları yükselttiğine dair bir bilgi yayınlamış; sonuçların yayımlanmasından 6 yıl sonra araştırma bulgularının yanlış olduğu ve bu hatanın uygulanan metotdan kaynaklandığı duyurulsa da “Mozart Etkisi” dünyanın en çok inanılmış zeka mitlerin biri olarak kalmaya devam etmiştir.
Bilgisayar Oyunları Zekayı Arttırır mı?
Özellike Batı ülkelerinde çocukların zekasını artırabileceği düşünülen bir başka yöntem de bilgisayar oyunlarıdır. 2011 yılında bir çalışma, düşük gelirli ailelerden gelen çocukların bilgisayar oyunu oynadıktan sonra girdikleri testlerde IQ’larının 10 puan arttığını iddia etmiştir. 28 öğrenciden oluşan bir denek grubu, gözlemlenmiş, programın sonunda çocukların IQ’larını sözel olmayan TONI testi ile sınadıklarında, ortalama 9.9 puan bir artış kaydetmişlerdir.
2017 yılında ise, League of Legends ve DOTA 2 gibi bilgisayar oyunları oynayan çocukların bilişsel performansının yükseldiğine dair küçük çaplı bia çalışmanın sonuçları açıklanmıştır. Bununla birlikte çalışmalar, böyle bir iddiayı kabul etmek için yeterli değildir.
Nöroplastisite Zeka Gelişimi Konusunda Ne Anlatır?
Son dönemlerin en gözde alanlarından olan nöroplastisiteye göre ise çocukların beyinleri sürekli değişir ve gelişir. Bunu sağlamanın ise çok basit bir yöntemi vardır: Çocuğa yeni ve farklı deneyimler yaşatmak.
Genel olarak doğumdan sonraki iki yıllık süre içinde bebeğin beynindeki nöronların bağlantı sayısının yetişkin bir bireyinkinden iki kat fazla sayıya ulaştığını düşünürüz. Bu bağlantılar, yaşanan deneyimlere göre şekillenir ve çocuğun zihninde bir motif oluşturur. Bu yaklaşım, zihnin gelişimine dair elimizdeki en tutarlı ve sonuç veren yaklaşımdır.
Sonuç Olarak:
Genel olarak bilim insanları, zekanın temelde beynin anatomik ve fizyolojik yapısına bağlı olarak şekillendiğini bunun yanı sıra yüksek derecede kalıtsal özellik sergilediğini olduğunu düşünmektedir. İyi bir eğitim almaktan, ilgili ebeveynlere sahip olmaya, annenin eğitim düzeyinden, sağlıklı bir erken çocukluğa kadar çok farklı değişkenler de çocuğun IQ düzeyi üzerinde etki yapmaktadır. Bununla birlikte IQ gelişimini sağlayan tek başına etkili bir yöntem ise mevcut değildir.
