Okuma yazma öğrenmekte zorluk çeken çocuğum disleksik olabilir mi? Peki disleksi nedir? Kimlere disleksi teşhisi konur? Disleksinin temel özellikleri nelerdir? Peki özgül öğrenme güçlüğü nedir?
Çoğumuz okumak için nefes almak kadar kolay ve sıradan bir eylemdir. Sözcükler, cümleler ya da metinler önümüze çıktığında istemsiz bir şekilde yazıları okuruz. Disleksik olanlar için ise okumak yüksek dikkat, çaba ve duygusal tepkiler içeren zorlu bir süreçtir. Disleksikler özellikle harfler ve yazıyla karşılaştıkları ilk yıllarda akranlarına göre çok daha fazla zorluk çeker, okuma ve yazmayı öğrenmek için uzun zaman harcarlar. Peki disleksi okumayı nasıl zorlaştırır? Disleksik çocuklar neden okuma yazma becerisinde zorluk çekerler? Disleksik olan birinin okuma çabasını size anlatabilmek için küçük bir uygulama göstereceğiz.
Geliştirdiğimiz yeni alfabeyi kullanarak lüften aşağıdaki cümleyi okumaya çalışın.
a=/z/ b=/y/ c=/x/ d=/w/ e=/v/ f=/u/ g=/t/ h=/s/ i=/r/ j=/q/ k=/p/ l=/o/ m=/n/ n=/m/ o=/l/ p=/k/ q=/j/ r=/i/ s=/h/ t=/g/ u=/f/ v=/e/ w=/d/ x=/c/ y=/b/ z=/a/
lpfnzp ali nf?
Cümleyi okuyabildiniz mi? Peki kolay oldu mu? Sözcükleri anlamanız ne kadar sürdü? Yaptığınız işlem bir anlamda okumayı yeniden öğrenmedir. Bazı sembolleri gördünüz ve onları bazı seslerle bağlantılandırdınız. Bu işlemi tekrar tekrar yapıp seslerle semboller arasındaki bağlantıyı zihninize iyice kazıyıncaya yani ezberleyinceye kadar her okuma işlemi yavaş, karmaşık ve zor olacaktır. Bir an için böyle farklı bir alfabe sisteminde sürekli okuma yapmak ve arkadaşlarıyla yarışmak zorunda olan küçük bir çocuk olduğunuzu düşünün: İşte disleksik çocuk okumaya başladığı ilk aylarda böyle hissedecektir.
Hala Tam Olarak Bilmiyoruz!
Son yıllarda farkındalığımız biraz daha artmış olsa da disleksi hala pek çoğumuz için yabancı bir kavram. Disleksi kavramını duymuş olan öğretmenler, idareciler ve aileler bile çocukların yaşadığı zorluğu tam olarak bilmiyorlar. Peki disleksi nedir? Disleksik çocuklar nasıl bir süreçten geçer hangi zorluklar yaşarlar?
Disleksi Nedir?
Disleksi, bir çeşit nörolojik farklılıktır. İngiliz nörolog W.P. Morgen disleksiyi ‘doğuştan gelen nörolojik kökenli bir kelime körlüğü” olarak tanımlamıştır. Yankı Yazgan’a göre ise disleksi normal ya da normal üzerinde bir zekaya sahip, duyusal bir kusuru olmayan, psikiyatrik ve nörolojik bir tanısı olmayan kişinin aldığı eğitime yaşına ve zekasına uygun bir başarı göstermemesi durumudur.
Peki, Özgül Öğrenme Güçlüğü Nedir?
Genellikle disleksiyle karıştırılan bir kavram ise Özel Öğrenme Güçlüğüdür. Özel Öğrenme Güçlüğü daha geniş bir üst kavram olarak karşımıza çıkar; okuma bozukluğu (disleksi), yazılı anlatım bozukluğu (disgrafi) ve matematik bozukluğu (diskalkuli) olarak üç alt başlığa ayrılır. Çocuklar bu alt başlıklardaki zorlukların biri ya da ikisi birlikte yaşarken Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu da bunlara eşlik eder.
Disleksinin Temel Özellikleri Nelerdir?
- Yaygındır. Özellikle 5-17 yaş arasında daha çok karşılaşılır. Bununla beraber pek çok disleksiye tanı konmamıştır.
- Çoğunlukla disleksi bir ebeveyn ya da büyük anne, büyük babadan miras kalır.
- Farklı güçlük düzeylerinde yaşanır. Çok ağır vakalar olabileceği gibi çok hafif yaşayan ve farkedilmeyenler de olabilir.
- Başka öğrenme zorluklarıyla elele gider.
- Okuma yazma hızı ve kalitesini yavaşlatması nedeniyle, kişinin zeka düzeyiyle ilgili kaygılara neden olsa da disleksikler –çoğunlukla- ortalamanın üzerinde zekaya sahip insanlardır. Hatta uzun yıllara yayılan pek çok araştırmalar disleksiklerin daha zeki olduklarını göstermektedir. Örneğin Steven Spielberg, Richard Branson, Steve Jobs, Albert Enstein disleksiklerin tanınmış isimlerindedir.
Teşhis İlkokulda Okulda konur!
Disleksi teşhisi klasik eğitime geçmeden, çocuklar harflerle karşılaşmadan kolay kolay anlaşılamaz. Bu nedenle Hemen hemen bütün disleksi vakaları çocuğun ilkokula başlamasıyla farkedilmektedir. Peki belirtiler nelerdir? Öğretmenler ve anne babalar nelere dikkat etmelidir?
Çocuğum Disleksik Olabilir mi?
Disleksik çocuklar genellikle;
- Harfleri öğrenmekte, okumakta ve yazmakta
- b-d, e-f gibi benzer harfleri birbirlerinden ayırmakta,
- 6-9, 3-8 gibi benzer sayıları ayırmakta zorluk çekerler.
- Yazıları karışık olabilir.
- Okurken harf ya da sözcük atlayabilir,
- Sözcükleri değiştirebilirler.
- Renkleri birbirine karıştırabilir,
- Sağ-sol, ön-arka, alt-üst gibi zıtlık içeren kavramları karıştırabilirler.
- İnce motor becerilerinde yavaş kalabilirler.
- Okula gitmek konusunda isteksizdirler.
Bu özellikler hemen herkeste rastlanacak kadar genel özelliklerdir. Hatta biri ya da birkaçı mutlaka sizde ya da çocuğunuzda olabilir. Ancak eğer bir iki taneden fazla davranışı çocuğunuzda gözlemliyorsanız, en kısa zamanda öğretmeniniz ve bir uzmanla bağlantıya geçmeniz önemlidir.
Ne yapılması gerekir?
Disleksik öğrenciler alacakları özel destek ve öğretmenlerin farkındalığıyla normal seviyesine gelebilir; okuma hızı, okuduğunu anlama ve yorumlama gibi alanlarda normal öğrenciler gibi performans gösterebilirler.
Disleksik öğrenciler uygulayacakları özel eğitim programlarının yanı sıra kabul edici bir sınıf ikliminden ve arkadaşlarının desteğinden büyük fayda görürler. Sınıf içinde söz alma, düşüncelerini ifade etme, anladıklarını gösterebilme, anlayamadıklarını sorabilme fırsatı bulmaları onların uyumunu ve gelişimini hızlandıracaktır.
Kaynak:
Jessica Hamman’ın Accomadating Students with Dyslexia adlı 12 Nisan 2018 tarihli makaleden ve Uzm. Psk. Ayça Uslu Pelin’in Özgül Öğrenme Güçlüğü adlı makalelerinden (tanım) yararlanılmıştır.
