Nöroçeşitlilik, don dönemlerde otizmden üstün zekalılıktan ve diğer zihinsel gelişim durumlarından söz ederken sıklıkla kullandığımız yeni bir kavramdır.
“Nöro”, beyni de içeren “sinirler veya sinir sistemi ile ilgili” anlamına gelir. Nöro çeşitlilik ise duyusal algı, bilişsel işlev ve zihinsel sağlıktaki çeşitlilikleri kucaklayan bilimsel yaklaşımdır. Tüm insan varyasyonlarında olduğu gibi – büyüklük, kültür, mizaç vb. – zihinsel varyasyonlarımız da çeşitli farklılık ve ihtiyaçlara yol açabilir. Zihinsel farklarımız da dahil olmak üzere çeşitlilik, her birimizi benzersiz kılan ve türümüze, değişen koşullara uyum sağlama ve icat etme konusunda olağanüstü kapasite veren bir kaynaktır. Bu bağlamda nöroçeşitlilik tanımı zihinsel farklılıkların da bireysel farklılık olarak görülmesini sağlamakta ve geleneksel olarak hastalık ya da özür olarak algılatılmış otizm ve benzeri zihin yapılarını da kucaklamaktadır.
Zihinsel Farklılıkları Kucaklamak
Bir başka deyişle nöroçeşitlilik kavramı “nörotipik” olarak kabul edilenler hakkında yargılarla renklendirilir. Kapsayıcılık ve dünyayı diğerlerinden farklı olarak deneyimlemenin doğasında var olan güçlü yönleri tanıma fikrini vurgular ve yeryüzüne yarardan çok zarar veren yapay ayrımlar yaratmamızın önüne geçer.
Bu nedenle gerek nörolojik çeşitliliğin gerekse bu makalenin temel varsayımları aşağıdaki gibidir:
- Tüm üstün yetenekli çocuklar için işe yarayan tek bir yaklaşım yoktur.
- Nöroçeşitlilik, bilişsel, duyusal ve duygusal farklılıklara yol açan beyin yapısındaki farklılıkları ifade eder.
- Üstün yeteneklilik, bir nöroçeşitlilik biçimidir; buna giden yollar son derece değişkendir ve çocukların öğrenme ihtiyaçları da öyledir.
Her türden çeşitliliğe saygı duyulduğunda aslında hepimiz faydalanırız ve farklı olmak küçümsendiğinde hepimiz zarar görürüz. Bu, otizm spektrumundakiler (veya başka şekillerde farklı olanlar) için üstün yetenekli kriterleri karşılayanlar kadar doğrudur.
Peki Nörotipik Nedir?
Nöro-çeşitliliğe sahip olanları daha nörotipik olanlarla karşılaştırırken onları kategorik olarak farklı görmek cazip gelebilir, ancak bu kategorilerin her birinde çok geniş bir aralık vardır: otizm spektrumunda olanlar ve üstün yetenekli kriterleri karşılayanlar (ve başka herhangi bir şekilde atipik) en az nörotipik olanlardan olduğu kadar birbirinden farklıdır. Bu kategorilerin her birinde, aralarında ve aralarında olduğundan çok daha fazla çeşitlilik vardır.
Üstün Yeteneklilerin Eğitiminde Nöroçeşitlilik Yaklaşımı
Özel Eğitimdeki çalışmalar, öncelikle üstün zekalılık ve üstün zekalı öğrenme ihtiyaçları olan çocukların diğerlerinden farklı olma biçimlerine ve diğer çocuklarla aynı temel gereksinimlere sahip olmalarına odaklanmıştır. Basitçe söylemek gerekirse, çalışmalar, öğrenme, davranış, duygu düzenleme, sosyal beceriler veya başka bir şeyle ilgili sorunları veya avantajları olsun, her çocuğun, ancak öğrenmeye devam etmeleri için ihtiyaç duydukları şey verildiğinde gelişmede desteklenebileceğini belirtir.
Okullar ve müfredat genellikle çoğu çocuğun öğrenme ihtiyaçlarını karşılamak üzere tasarlanmıştır. “Çoğu çocuk” kategorisine girmeyen çocukların da öğrenme sürecinin değerli bir üyesi olduklarını hissetmeleri için üstün zekalıların öğrenme ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik ayrıca çalışmalar yapılmalıdır. Bu, her çocuğun merakını ve öğrenme sürecine sürekli katılımını desteklemenin yollarını aramak anlamına gelir. Bu yaklaşım, tüm güçlü (ve zayıf) alanlarda ve tüm kültürlerde ve durumlarda iyi çalışır ve hemen hemen her ortam veya koşula göre uyarlanabilir. Üstün yetenekliler eğitimine yönelik diğer birçok yaklaşımdan sonsuz derecede daha kapsayıcı ve esnektir.
Her çocuk benzersizdir ve “nöroçeşitlilik” muhtemelen hemen hemen herkesi kapsayacak şekilde genişletilebilir. Diğerlerinden farklı görünen insanlara karşı daha saygılı ve kapsayıcı bir tutum edinmek bir yandan da onları kategorize etmekten kaçınmaya çalışmak çok önemlidir.
Her çocuğun bireysel farklılıklarını onaylamak ve çevrelerinin ve eğitimlerinin duygusal ve öğrenme gereksinimlerine uygun olduğundan emin olmanın yollarını aramak en iyisidir.
Bu makale ilginizi çektiyse ‘DEHB’li Öğrenciler İçin 6 Strateji’ adlı makalemize göz atabilirsiniz.
https://www.psychologytoday.com/intl/blog/going-beyond-intelligence/202107/neurodiversity-and-gited-education</div