Çocuğunuzun okulda arkadaşı yok mu? Çocuğunuz yalnız ve mutsuz mu? Çocuğunuz arkadaşı olmadığı için okula gitmekte zorlanıyor mu? Çocuğum arkadaşları tarafından dışlanıyor mu diyorsunuz? Çocuğunuzun arkadaşlık kuramama nedenleri nelerdir ve arkadaş edinemeyen çocuğa nasıl yardım edilir? tüm detaylar yazımızda..
Pek çok çocuk nasıl arkadaş edineceğini bilemez. Çoğu zaman yaşıtlarıyla konuşabilmek için karşısındakinin kendisine yaklaşmasını bekler. Bu, özellikle tek çocuklar için daha fazla geçerlidir. Aile hayatında istekleri sürekli ve kolayca karşılanan, anne-baba ya da aile büyükleriyle arkadaşlık yaptığı için arkadaş ihtiyacı hissetmeyen tek çocuklar, okul hayatına başladıklarında birden yalnızlığa düşer ancak bu sorunun nasıl üstesinden geleceklerini bilemezler.
Çocuğumuzun arkadaş edinmesine nasıl yardımcı olabiliriz? Çocuğumuza yaşıtlarıyla sağlıklı, mutlu ilişkiler kurmasını nasıl öğretebiliriz? Çocuğumuzun okulda arkadaş edinmesini nasıl sağlayabiliriz? Bu yazıda size bu konuda bilgi vermeye çalışacağız.
Arkadaş Olmak Öğretilebilir mi?
Bir zamanlar çocuklar sokaklarda büyür ve daha okula başlamadan arkadaşlık konusunda deneyim kazanırlardı. Oysa günümüzün teknoloji çocukları ancak anaokuluna ya da ilkokula başladıklarında arkadaşlık kavramıyla karşılaşıyorlar. Bu geç deneyim ise, çocuğun okul uyumunu zorlaştıran bir faktör olarak karşımıza çıkıyor.
Peki çocuğumuza arkadaş olmayı öğretebilir miyiz? Yani tıpkı –basketbol oynamak, resim yapmak, sayıları öğrenmek gibi- arkadaş olmak da öğrenilen bir beceri midir? Bu sorunun yanıtı evet. Eğer çocuğunuz içedönük, başka çocuklara yaklaşamayan, iletişime geçemeyen bir çocuksa ebeveyn olarak ona destek olabilir ve sosyalleşmesini destekleyebilirsiniz.
Çocuğunuzun ‘Duygu Koçu’ olun.
Nasıl mı? İlk olarak çocuğunuzun sosyal becerileri ve duygularla öğreterek başlayabilirsiniz. Bunun ilk adımı çocuğunuza duyguları öğretmektir. Genel olarak pek çoğumuz mutluluk ve kızgınlık dışında duygularımızı sezmekte ve adlandırmakta zorluk çekeriz. Bazı insanlar ise sadece olumsuz duygularının farkındadır. Oysa çocuğun arkadaş edinebilmesi için duygularını yönetmesi ve olumlu duygularını–tıpkı büyüklerde olduğu gibi- öne çıkarması önemlidir.
Pek çok araştırma ebeveynleriyle duyguları, duygusal tepkileri ve sorunların çözümü konusunda konuşabilen çocukların duyguları anlamak ve yönetmek konusunda daha iyi olduklarını gösteriyor. Burada amaç çocuğa duygularının kabul edildiğini göstermektedir. ‘Böyle olunca kızdın mı? Peki o zaman ne hissettin?’, ‘Sence arkadaşın neden böyle davranmış olabilir?’, ‘Bu durumda arkadaşın ne hissetmiş olabilir?’ gibi duygu içeren yönlendirmeler ise çocuğun içgörüsünü ve arkadaşlarını anlamasını kolaylaştırır.
‘Saçmalama!’ demeyin.
Öte yandan ‘Saçmalama!’, ‘Git odana biraz sakinleş!’, ‘Ağlayınca çok çirkin oluyorsun!’ gibi duyguyu görmezden gelen, sorunu öteleyen cümleler ise çocuğun duygularını tanımasını ve yönetmesini zorlaştırmaktadır. Bu tip sözler, çocuklara duygularının gereksiz, önemsiz ya da yanlış olduğu mesajını vermekte, duygularını açıklamasını engellemektedir.
Peki çocuğun duyguları tanımasıyla arkadaşlık geliştirmesi arasında bağ var mıdır? Deneyimler, kendisinin ve arkadaşlarının duygularını adlandırıp kabul eden çocukların, özellikle sosyalleşmede ve uzun dönemli ilişkilerde daha başarılı olduğunu gösteriyor. Ancak doğal olarak bu etki hemen ortaya çıkmaz. Çocuğun duygularını kabul edip yönetmeye başlamasının sonuçlarını 1-3 yıl içinde almaya başlarsınız.
Çocuğunuza Gülümsemeyi Öğretin.
Arkadaş edinebilmenin temel koşulu, çocuğun yaklaşılabilir olmasıdır. Çocuklar kaşları çatık, elleri bağlı, omuzları kasılmış ya da öfkeli görünen çocukların yanına yaklaşamazlar. Gülümseyen ve olumlu tepkiler veren çocukların arkadaş edinebilmesi çok daha çabuk gerçekleşir.
Çocuğunuza Tanışma Konuşmaları Yapmayı Öğretin.
Araştırmalara göre, çocuklar kendi evlerinde, ebeveyninden gördükleri iletişim modellerini uyguluyorlar. Örneğin Ruth Felman’ın uzun yıllara dayanan araştırmasında, çocuklarına kibar ve anlayışlı davranan ebeveynin çocuklarının da çevrelerine kibar ve anlayışlı davrandığını; iletişim sorunlarının üstesinden gelmede daha başarılı olduklarını gösteriyor.
Ancak çocuklarınıza sadece aile deneyimi yaşatmaktan daha fazlasını yapabilir, onlara önemli bir becerisi öğretebilirsiniz: Aktif dinlemeyi!
Aktif Dinlemeyi Öğretin !
Aktif dinleyen biri karşısındakine onun fikirlerine, duygularına önem verdiğine; yani kendisini önemsediğine dair işaretleri sunar. Başını sallar, göz kontağı kurar, karşısındakinin sözünü kesmeden dinler. Ancak bu süreç sadece dinlemeyle kalmaz. Kişi, verdiği yanıt ve tepkilerle de karşısındakine onay verir. Böylece sağlıklı bir diyalog gelişir.
Karşısındakini dinleyen ve uyumlu davranan çocukların uzun dönemli arkadaş edinebilme olasılığı, sadece kendisi konuşan ve çevresini az dinleyen bir çocuğa göre çok daha yüksektir.
Nasıl Tanışılacağını Anlatın !
Bazı çocuklar doğallıkla konuşmaya başlar. Bazıları ise bunu yapamayacak kadar çekingendir. Çocuğunuza bir yaşıtıyla karşılaştığında konuşmaya nasıl başlayacağı konusunda ipuçları verebilir; oyuncakları konuşturarak ya da rollü oyunlarla çocuğunuza bu deneyimi yaşatabilirsiniz.
Çocuğunuz Çok mu Utangaç!
Bazı çocuklar sorulan soruya yanıt veremeyecek kadar utangaç olabilirler. (Bu koynu bir sonraki makalede de ele alacağız.) Bu durumda arkadaşlık oluşturmak için daha fazla uğraşmanız gerekir ancak iyi bir arkadaşlığın utangaç bir çocuk için çok daha önemli olduğunun altını çizmeliyiz.
Çocuğunuz utangaç ise, çekingenliğine alay konusu etmeyin. Yeni ortamlarda konuşması için zorlamayın. Zorlandığını gördüğünüz yerlerde desteksiz bırakmayın. Utanma duygusunun doğal olduğunu ve ileride geçeceğini ona açıklayın.
Çocuğunuzu Rekabetçi Oyunlardan, yarışlardan uzak tutun.
Son yıllarda anne babalar, daha fazla rekabetçi oyunlar oynama eğilimindeler. Oysa, özellikle içe kapalı çocuklar, yarış içerikli, bireysel oyunlardan çok, iletişim, dayanışma içeren ekip oyunlarında kendilerini daha güvende hissediyorlar. (Roseth 2008).
Örneğin dördüncü sınıf öğrencileri arasında yapılmış bir başka araştırma, (Gelb and Jacobson 1988), işbirliği içeren oyunlarda, -normal de saldırgan olan çocukların da- daha uyumlu olduğunu ve olgun davrandığını gösterirken böyle oyunlarda sınıfın populer öğrencileriyle, sesiz öğrencileri arasındaki işbirliği ve iletişimin de arttığını göstermektedir.
Bu, sınıf içinde olduğu kadar çocuk oyunlarında da önemlidir. Frankel and Myatt’ın gözlemlerine göre küçük yaşlardan itibaren oyun için sadece oyuncaklara teslim edilen çocukların sosyal becerileri gelişememektedir. Buna göre sadece oyuncaklarla başbaşa bırakılmayan, arkadaşlarıyla iletişim kurmaya cesaretlendirilen, oyuncaksız doğal ortamlara yönlendirilen çocukların ise iletişim ve sosyal becerileri daha yüksek olmaktadır.
Çocuğunuza Yüz İfadelerini Okumayı Öğretin.
Çocuğunuza karşısındakinin duygularını onun yüz ifadelerinden öğrenilebileceğini anlatın. Böylece karşısındaki insana empati duyabilmesi konusunda duyarlılık geliştirmesini sağlayın.
Çocuğunuzun Grup İçindeki Davranışını Gözlemleyin.
Grup içinde çocuğunuzu gözlemleyip nasıl bir arkadaş olduğunu anlamaya çalışın. Her çocuğun grup içindeki tavrı başkadır. Bazı çocuklar konuşmaya girmekte, bazı çocuklar arkadaşlarını dinlemekte, bazı çocuklar ise arkadaşlarının isteklerine uyum sağlamakta zorluk çeker. Çocuğunuza kendisini geliştirmesi için neler yapması gerektiğini sakin, destekleyici bir dille anlatabilirsiniz.
Öte yandan çocuklar, bir ebeveynin gözetimindeki oyunlarda kendilerini güvende hissederler. Bunun anlamı çocukların oyununa müdahale etmek değildir. Ancak grubun genel yönlendirilmesi, çocuklar arasındaki iletişim, zorbalık olup olmadığı, sorunların nasıl çözülebileceği konusunda bri yetişkinin sağlayacağı destek pek çok zaman işe yarar.
Şimdi Organizasyonlar Yapın!
Eğer bu basamakları yaptıysanız, şimdi çocuğunuza arkadaş edinme ve ilişki sürdürme konusunda öğrendiklerini test etmesi için fırsatlar yaratın.
# Eğer sınıf ortamında arkadaş bulmakta zorluk çekiyorsa, arkadaşlarının anneleri ile katılabileceği toplantıları düzenleyin.
# Öğretmeninden çocuğunuzu yakınlaşabileceği birkaç öğrenci ile yakınlaştırmasını isteyin.
# Çocukların birlikte etkinlik yapmalarına ön ayak olun. Sınıfı sinemaya ya da çocuk bahçesine davet edin.
# Sınıfta arkadaş bulmakta zorluk çeken öğrencilerin velileriyle görüşerek küçük grup organizasyonları yapın.
Bu makale ilginiz çektiyse “Bir Anne Anlatıyor: Çocuğumu Sosyal Fobinin Eşiğinden Nasıl Kurtardım?” adlı makalemize de göz atabilirsiniz.
# Kaynaklar:
# Beirman KL. 1986. Process of change during social skills training with preadolescents and its relation to treatment outcome. Child Dev 57(1): 230-240.
# Blair BL, Perry NB, O’Brien M, Calkins SD, Keane SP, and Shanahan L. 2013. The Indirect Effects of Maternal Emotion Socialization on Friendship Quality in Middle Childhood. Dev Psychol. 2013 Jun 24. [Epub ahead of print]
# Brotman LM, O’Neal CR, Huang KY, Gouley KK, Rosenfelt A, and Shrout PE. 2009. An experimental test of parenting practices as a mediator of early childhood physical aggression. J Child Psychol Psychiatry. 50(3):235-45.
# Chen X and Rubin KH 1994. Family conditions, parental acceptance, and social competence and aggression in Chinese children. Social Development 3: 269-290.
# Davidov M and Grusec JE. 2006. Untangling the links of parental responsiveness to distress and warmth to child outcomes. Child Dev. 77(1):44-58.
# Dekovic M and Gerris JRM. 1994. Developmental analysis of social cognitive and behavioral differences between popular and rejected children. Journal of applied developmental psychology. 15(3): 367-386.
# Denham SA. 1997. “When I have a bad dream, my Mommy holds me”: Preschoolers conceptions of emotions, parental socialization, and emotional competence. International Journal of Behavioral Development, 20: 301-319.
# Denham, SA, Mitchell-Copeland J, Strandberg K, Auerbach S and Blair K. 1997. Parental contributions to preschoolers’ emotional competence: Direct and indirect effects. Motivation and Emotion 21:65–86.
# Denham SA 1989. Maternal affect and toddlers social-emotional competence. American Journal of Orthopsychiatry, 59: 368-376. Denham SA and Grout L. 1993. Socialization of emotion: Pathway to preschoolers affect regulation. Journal of Nonverbal Behavior 17: 215-227.
# Elicker J, Englund M and Sroufe LA 1992. Predicting peer competence and peer relationships in childhood from early parent-child relationships. In RD Parke and GW Ladd (eds), Family-Peer Relationships: Modes of Linkage. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
# Eisenberg N, Fabes RA, Murphy BC. 1996. Parents’ reactions to children’s negative emotions: relations to children’s social competence and comforting behavior. Child Dev. 67(5):2227-47.
# Feldman R, Bamberger E, and Kanat-Maymon Y. 2013. Parent-specific reciprocity from infancy to adolescence shapes children’s social competence and dialogical skills. Attach Hum Dev. 2013;15(4):407-23.
