Çocuğunuz yaşıtlarına göre çok daha hassas mı? Arkadaşlarının eğlendiği sosyal faaliyetler çocuğunuz için bir işkenceye dönüşüyor; yeni insanlarla tanışmak onu heyecanlandırıyor; tanıdığı insanlara bile selam vermek onu utandırıyor mu?
Dünyada olup bitenleri arkadaşlarından çok daha iyi takip etmesine, öğretmenlerini can kulağıyla dinlemesine, derslerini çalışıp, en iyi notları almasına rağmen sınıfında kendini gösteremiyor mu?
Arkadaşlarının uğradığı haksızlıkları ortadan kaldırmak, zor durumdakilere yardım etmek için canla başla uğraşırken sıra kendi hakkını korumaya geldiğinde susup kalıyor mu?
Utangaçlık Geçer, Hassas Kişilik Kalır!
Eğer bu tanımlamalar sizin çocuğunuza uyuyorsa o zaman doğru yazıyı okuyorsunuz! Çünkü bu yazıda size şimdiye kadar ‘utangaçlık’ zannettiğiniz şeyin aslında bambaşka bir şey olabileceğini; ‘büyüyünce geçer’ dediğiniz çekingenliğin aslında çocuğunuzun psikolojik yapısının yanı sıra nörolojik yapısından da kaynaklanan ve yetişkin kişiliğini şekillendirecek olan bir boyutu olabileceğini anlatacağız.
90’lı yılların başında Elaine N. Aron, “the highly sensitive person” – “çok hassas kişilik yapısı olan birey” adlı bir kişilik tanımlaması yaptı. Belirtileri kolayca utangaçlıkla karıştırılsa da ‘Çok Hassas Kişilik Yapısı’ çok daha fazla boyutu olan bir kişilik tipiydi.
Her 5 Kişiden Biri Çok Hassas Olabilir!
En önemlisi ise bu kişilik özelliğinin her 5 kişiden birinde görülebilecek kadar yaygın olmasıydı. Aron’a göre azınlık olarak düşünülen çok hassas kişilik yapısı olan bireyler, toplumda sürekli farklı sıfatlarla etiketleniyor üstelik bunların çoğu olumsuz sıfatlar oluyor bu nedenle çok hassas yapılı kişiler kendilerini ifade etmekte ve ihtiyaçlarını karşılamakta zorluk çekiyordu.
Gelin şimdi bu teoriden yola çıkarak çok hassas kişilik yapısına sahip çocukların 16 temel davranış özelliğini inceleyelim.
1.Daha derin hissederler.
Böyle çocuklar dünyaya yaşadıkları her şeyi daha derinden hissederler. Ancak bu çoğumuzun düşündüğünün tersine psikolojik bir özellik değil, bir sinir sistemi özelliğidir. Beyinleri olayları en derin seviyede işler ve yapısal olarak ‘bu şekilde’ çalışır.
2.Duygusal anlamda da daha duyarlıdırlar.
Çok hassas kişilik yapısı olan çocuklar duygusal anlamda da daha duyarlıdır. Çevrelerinde yaşananlara kızarak, alay ederek, eleştirerek değil üzülerek, çözüm arayarak, iletişim kurarak tepki verir. Arkadaşlarının problemlerini öğrendiğinde onlardan daha çok üzülür, çözüm arar. Başka insanların vereceği tepkiler hakkında normalden fazla kafa yorarlar.
3.”Abartma” , “Neden bu kadar hassassın?” cümlelerini çok sık duyarlar.
İçinde yaşanan kültüre bağlı olarak, hassasiyet bazen bir değer, bazen de olumsuz bir özellik olarak yorumlanır. Örneğin Tayland ve Hindistan’da çok hassas kişilik yapısı olan bireyler bu özellikleri nedeniyle nadiren aşağılanırken Batı kültüründe bu özellik sık sık küçümseme konusu olabilir. Bazı kültürlerde “sen çok hassassın” cümlesi bir övgü olarak yorumlanırken başka kültürlerde aynı cümle eleştiri anlamına gelebilir.
4.Karar vermeleri çooooook uzun sürer.
Çok hassas kişilik yapısı olan çocuklar, karar mekanizmasının içindeki detayları fark edebildikleri için karar vermekte çok zorlanırlar. Hatta doğru ya da yanlış seçeneğin olmadığı durumlarda, yiyeceği yemeği, seçeceği dondurmayı, okuyacağı kitabı seçerken bile uzun uzun düşünebilirler.
Aron’a göre kararsızlık yaşayan çocuğunuza şunu söyleyebilirsiniz: “Karar vermen için gereken tüm süreyi kullan hatta daha fazlasını da iste!” Karar verme konusunun sadece tek bir istisnası vardır. Daha önce karar verdikleri bir konuda yeniden karar vermeleri gerekirse çok daha hızlı davranabilirler.
5.Eğer yanlış/kötü karar alırlarsa çok üzülürler.
Normal insanlarda dahi yanlış ya da kötü karar vermenin duygusal yükü fazlayken çok hassas kişilik yapısı olan bireylerde bu yük ikiye katlanır çünkü sinir sistemlerinin verdiği tepki normalin iki katıdır.
6.Detaylar ile aşırı ilgilenirler.
Çok hassas kişilik yapısı olan bireyler sizin giydiğiniz yeni ayakkabıyı, odada yapılan değişikliği, hava sıcaklıklarının iniş çıkışlarını, yazılardaki anlatım bozuklukları ve imla hatalarını ilk fark eden kişilerdir.
Bu farkındalık sosyal ilişkilerde de kendini gösterir. Arkadaşlarının tutumları, tercihleri, aralarındaki konuşmaları yaşıtlarına göre çok daha dikkatle izlerler.
7.Çok hassas kişilikli çocukların tümü içe dönük değildir.
Çok hassas kişilik yapısına sahip çocukların tümünün içe dönük olacağı düşünülse de gerçekte yaklaşık %30’u dışa dönük kişilikler geliştirirler.
Ancak bunun sağlanması çoğu zaman çocuklarını olduğu gibi kabul eden ailelerin ve sosyal çevrenin desteği ile olur. Herkesin birbirini tanıdığı, güven duygusu yüksek olan küçük bir sosyal çevrede büyümek çok hassas kişilik yapısı olan çocukların dışa dönük kişilik geliştirmelerine yardımcı olur.
8.Ekip üyesi olarak iyi iş çıkarırlar.
Çok hassas kişilik yapısı olan bireyler çok derin düşünebildikleri için bir takım üyesi olduklarında takıma büyük katkıları olur. Burada önemli olan son kararı veren kişi olmamalarıdır. Örneğin ameliyat ekibinde olan çok hassas kişilik yapısı olan bireyin ameliyatın hasta üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerini listelemesi istenirken bir başka kişinin hasta hakkında son kararı vermesi beklenebilir.
9.Depresyona ve kaygı bozukluklarına daha eğilimlidirler.
Özellikle küçük yaşlarda olumsuz deneyimleri, travma anıları olan çocuklarda dünyanın güvenilir bir yer olmadığına dair algı oluşur ve sinir sistemleri sürekli “uyarı” modunda kalır.
Bunun önlenmesinde de ebeveyn desteği çok önemlidir. Kişiliğinin eleştirilmediği, olduğu gibi kabul edildiği bir aile ve sosyal çevre tarafından büyütülen çocukların kaygı düzeyleri daha rahat kontrol edilecektir.
10.Bireysel sporları tercih ederler.
Çok hassas kişilik yapısı olan çocuklar, kendilerini ifade etmekte, grup içinde rahat hareket etmekte zorluk çektikleri için bireysel etkinlikleri tercih ederler. Bu eğilim özellikle sporda kendini gösterir. Takım sporları yerine bisiklete binme, yüzme, yürüyüş gibi sporlarla ilgilenirler. Ancak kendilerini destekleyen ve anlayan bir aileye sahipseler çok hassas kişilik yapısı olan bireylerin de takım sporlarına uyum sağladığı görülebilir.
11.Rahatsız edici bir ses onların için çok daha fazla rahatsız edicidir.
Çok hassas kişilik yapısı olan bazı çocuklar seslere karşı da çok hassastırlar. Özellikle küçük yaştaki çocuklar yüksek sesli müzik, bando sesi, havai fişek gibi seslerden aşırı rahatsızlık duyarlar. Bu nedenle rahatsız edici seslerin bulunduğu ortamda rahat edemezler ve kendilerini sürekli tehdit altında hissederler.
12.Şiddet içeren filmler onlar için felakettir.
Çok hassas kişilik yapısı olan bireylerin empati seviyesi çok yüksek olduğundan ve olumsuz uyaranlara karşı daha kırılgan olduklarından şiddet ve korku içeren filmlerle baş etmeleri çok zordur. Bu tarz filmleri asla ellerine bir bardak kahve alıp keyifle izleyemezler.
13.Daha kolay ağlarlar.
Çok hassas kişilik yapısı olan çocuklar bireyler için ağlamak çok kolaydır bu nedenle çevreleri tarafından “çok sık ağladığı” için eleştirilmemeleri çok önemlidir. Duyguları ifade etmenin bir yolu olan ağlamak çok hassas kişilik yapısı olan bireyler için de en önemli duyguları ifade etme yöntemidir.
Ancak bazı durumlarda çok hassas kişilikli çocuklar ağlayarak duygularını göstermekten de çekinirler. Olayın üzerlerindeki etkisi geçinceye kadar donup kalır; ağlamak yerine susar, başkalarının yüzüne bakamaz, konuşamazlar.
14.Sosyal kurallar-adalet-çevre gibi konularda çok hassastırlar.
Çok hassas kişilikli çocuklar sosyal olaylara karşı vicdanlı ve duyarlıdırlar. Örneğin okul kantininde arkadaşlarının önüne geçmemek için teneffüs sonuna kadar bekleyebilir, sınıfta haksızlığa uğrayan arkadaşına destek olmak için kendi ihtiyaçlarından vazgeçebilir, yaşının üstünde fedakarlık yapabilirler.
15.Arkadaşlarının eleştirilerinden kolay etkilenirler.
Çok hassas kişilik yapısı olan bireyler, diğer insanlara göre eleştiriye de daha fazla duyarlılık gösterirler. Eleştiriden kaçınmak için taktikler geliştirirler. Her zaman herkesi memnun etmeye azami çaba gösterirler ki kimse onları eleştirmesin. Başkalarından önce tüm olası eleştirileri hesaplayıp ona göre davranırlar. Aron bu durumu şekilde yorumlar: ” ortalama kişilik yapısı olan bireyler eleştiriyi duyunca “aman neyse” diyebilir ancak çok hassas kişilik yapısı olan birey için bu tepkiyi vermek neredeyse imkansızdır.
16 Habits Of Highly Sensitive People adlı makaleden uzman psikolojik danışman Bingul Uzel tarafından uyarlanmıştır.
