Pek çok ülke, kurucu felsefelerini okullar ve ders kitaplarıyla yeni kuşaklara aktarır. Böylece bazı ülkelerde okullar dünyada genel kabul görmüş, evrensel değerler yerine o ülkedeki iktidarın hakim değerlerini aktarır ve benimsetir.
Uzmanlara göre bizde de Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana ders kitapları dönemin görüş ve ideolojilerine göre şekillenir. Her dönemin öne çıkan değer, görüş ve politikaları ders kitaplarında baskın şekilde kendisini gösterir; böylece yeni kuşaklar ideolojik beklentilerle uyumlu şekilde yetiştirilir. Bunu incelemek için çeşitli zamanlarda geçekleştirilen araştırmalara bir yenisi eklendi. Dr. Canan Aratemur ve Dr. Sezen Bayhan tarafından hazırlanan ve ders kitapları ile bir önceki yılın ders kitaplarını karşılaştırdığı “Değişen Ders Kitaplarında Sekülerizm ve Toplumsal Cinsiyet Eşitliği” adlı araştırma 2018 yılında sonuçlanmış ve Karşılaştırmalı Eğitim Derneği tarafından geçtiğimiz yıl basıldı.
Aratemur ve Bayhan’ın raporuna göre ders kitaplarında öne çıkan vurguları sizler için özetliyoruz:
Kadın annelik üzerinden tanımlanıyor
..Tam terliklerimi giyiyordum, annem salona geçti. Ah belim, ah sırtım, diye söyleniyordu. Tüm gün çalışır. Tozları kovalamadan, yerleri parlatmadan, yemekleri pişirmeden asla yatmaz. Arkasından baktım, bir yandan belini tutuyor, bir yandan minderleri dövüyordu. Kıyamam anneciğime. (s.16)
Araştırmaya göre, ders kitaplarında cinsiyet ayrımına ve cinsiyetçi iş bölümüne dair içerikler geçtiğimiz yıllara göre fazlalaşıyor. Ders kitaplarında kadın neredeyse bütünüyle ev kadını ve annelik kimliği üzerinden tanımlanıyor. Özellikle Cumhuriyetin ilk yıllarındaki kitaplarda yer alan modern, bakımlı, eğitimli ve çocuklarının eğitimine önem veren annelik tanımı gözden düşerken, yerine kendini ev işlerine adamış, pasif bir kadın modeli sergileniyor. Özellikle ilk ve orta öğretimdeki kadına dair görsellerini tamamına yakını kadını, evde, mutfakta ya da temizlik işlerini yaparken gösterirken metinlerde de kadın ev kadını olarak tanımlanıyor.
Erdemlilik erkek üzerinden temsil ediliyor
Raporu hazırlayan Dr. Aratemur, ders kitaplarında kadının tersine erkeklerin görünürlüğünün yükseldiğini; erkek karakterlere dair daha fazla örnek olduğunu belirtiyor. Aratemur, ilk ve ortaokul için hazırlanan Türkçe ders kitaplarına 2018 yılında eklenen “erdemler” teması içinde alıntılanmış metinlerin çoğunlukla erkek yazarlardan seçilmiş olduğu vurguluyor. Buna göre “Erdemli olmak erkekler üzerinden temsil ediliyor. ‘Erdemli insan’ kitaplarda erkekler” diye ekliyor. Öte yandan, yenilenen Türkçe kitaplarında en çok yer alan spor dallarından biri olan cirit oyunu “son derece eril görseller eşliğinde” aktarılıyor.
Kadercilik ve kader inancına vurgu yapılıyor
Araştırmada, 2018 yılında Türkçe kitaplarına eklenen “Erdemler” teması vesilesiyle dini vurgulu metinlerin çoğaldığı belirtiliyor. Örneğin altıncı sınıf Türkçe kitabında bu tema kapsamında “Birey ve Toplum” bölümü altında, dua eden bir padişah ve karşısına çıkan “hızır” karakterlerinin yer aldığı bir metinde, “Allah’ım senden şudur dileğim” gibi ifadelerle modern anlatımlara değil, hurafelere yer verildiğine dikkat çekiliyor.
Örneğin ortaokul Türkçe kitaplarında dini vurgunun yer aldığı temalardan birinde “Mehmet Akif Ersoy’un ‘Allah bu millete bir daha İstiklal Marşı yazdırmasın’ sözü ile ilgili neler düşünüyorsunuz” sorusu yer alıyor; 6’ncı ve 7’nci sınıf kitaplarında İslami-milliyetçi bir vurgunun göze çarptığı belirtiliyor.
Özgür düşünceye dini sınır getiriliyor
Raporu hazırlayanlardan Bayhan’a göre, kitaplarda en önemli değişikliklerden biri düşünce ve ifade özgürlüğü sınırlarının dinle çizilmesi. Bayhan, “Daha önce laiklik göstermelik olarak yer alıyordu ama en azından Anayasa’ya referans vardı. Şimdi ise ayetlere referans yapılıyor” diyor. Laiklik konusunun 2018 yılı 7’nci sınıf ile tüm ortaöğretim kitaplarından çıkarıldığının ifade edildiği raporda, “Düşünce özgürlüğü sadece din içi bir kavram olarak uyarlanıyor” deniyor.
Daha Çok Cami Görseli
Kitaplarda artış gösterdiği vurgulanan bir diğer konu ise camileri tanıtan metin ve cami görselleri. Örneğin, geçen senenin 8’inci sınıf Türkçe kitabında cami görseli yer almazken, 2018 kitabında “Sanat” teması altında dört sayfa boyunca Selimiye Camii’ni tanıtan pek çok görsele yer verildiği belirtiliyor.
Cihat kavramı öğretiliyor
Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi kitaplarında gözlenen fark ise cihat kavramının yeni kitaplara girmiş olması… Geçen seneden farklı olarak, 2018 yılı 11’inci sınıf kitabında, “Dünya ve Ahiret” adlı ünitede, Allah yolunda cihat edip şehit olanlara ölü denmemesi gerektiği ifade edildiği belirtiliyor.
Aynı kitapta, “İslam dinine göre Allah yolunda öldürülenler şehit mertebesine yükselir” ifadesinin doğru mu yanlış mı olduğu sorulurken, bu ifade 2017 basımı 10, 11 ve 12’nci sınıf ders kitaplarında bulunmuyor. Araştırmaya göre, diğer yandan, aynı kitapta “Kur’an’da Bazı Kavramlar” adlı ünitede sekiz temel kavramdan biri cihat olarak yer alıyor.
Kaynak:
DW’den Burcu Karakaş’ın gerçekleştirdiği Rapor: Türkiye’de okul kitaplarında dini ve cinsiyetçi ögeler arttı adlı röportajdan ve “Değişen Ders Kitaplarında Sekülerizm ve Toplumsal Cinsiyet Eşitliği” adlı rapordan özetlenerek hazırlanmıştır.
