Birçok okul yöneticisi, kurumsal kültürün okul başarısının bir anahtarı olduğunu içgüdüsel biçimde bilir. Öğretmenler ortak bir vizyondan bahsettiğinde ya da öğrenciler başarılı olduklarında okullarının “iyi bir kültürü” olduğunu söylerler – ya da bazı öğretmenler disiplindeki öğrenci sayısı arttığında “okul kültürüne önem verilmesine” ihtiyaçları olduğunu belirtirler.
Ancak kültürü çok soyut bir kavramdır ve tıpkı şirketlerde olduğu gibi okul müdürleri de olumlu bir kültürün ögelerini tanımlamakta zorluk çekebilirler. Bunu ifade etmek ve bileşenlerini tanımlamak kolay olmayabilir. Dahası bir okul yöneticisinden beklenen yüksek sınav puanları ve mezuniyet oranları gibi somut sonuçlardır. Böyle net isteklerin arasında okul kültürünün geliştirilmesi fazlaca soyut ya da öncelik verilemeyecek kadar “lüks” bir hedef gibi gözükebilir.
Okul Kültürü Okulun Vizyonunu Belirler
Oysa bu düşünce yanlıştır. Kültür, okulun ve içindeki tüm ögelerin; öğretmenlerin, öğrencilerin ve destek çalışanlarının yönünü belirler. Çünkü, okul kültürü ve o okulun kurumun performansı arasında güçlü bir bağ vardır. Okul müdürler ancak kültürü oluşturan öğeleri tanımladıktan ve okul kültürünün soyut, belirsiz bir kavram değil tasarlanabilecek, yönetilebilecek bir ufuk olarak gördüklerinde- okulları için anlamlı vizyon geliştirmeyi başlayabilirler.
Kapsamlı bir okul kültürünün;
- o okulun nasıl bir insan yetiştirmeyi hedeflediğini,
- O insanın topluma nasıl katkıda bulunacağı ve
- bu insanı hangi eğitim ve öğretim uygulamalarıyla eğiteceğini açıklaması gerekir.
Kültür, İnsanı Şekillendirmektir
Bir okulun kültürü, o okulda görev yapan insanlar arasındaki etkileşimlerin niteliğini belirler. Güçlü bir kültürde, o okulun öğretmenleri ve diğer tüm çalışanları arasında birbiriyle örtüşen ve birbirine destekleyen etkileşimler vardır. Öncelikle kurumun kendine has karakteri –orada başarılı olmanın neyi gerektirdiği– hakkındaki bilgi, oldukça yaygın ve güçlendirilmiştir. Sadece okulun müdürü değil idareciler ve öğretmenler de o okulda başarının nasıl yakalandığı ve okulun bu başarıya nasıl katkıda bulunduğu konusunda bilgilidir ve bu bilgiyi öğrencilerine sıklıkla açıklarlar. Böylece kültür paylaşılan, hissedilen ve günlük hayatı şekillendiren bir etki yaratır. Zayıf bir okul kültüründe bu iletişim ya hiç kurulmaz ya da herkes farklı şeyler söyler. Bu nedenle de çocukların -ve okula yeni katılan öğretmenlerin- kurumun kültürünü öğrenmesini zorlaştırır. Sonuç olarak kurumun karakteri çok belirgin değildir ve kuruma yönelik adanmışlık seyrek görülür.
- Doğal olarak, okul müdürü bu kültürün ifade edilmesinde kilit rolü üstlenir. Eğer okul idarecisi kültürün değerlerini benimseyip ifade edemiyorsa öğretmenlerin kafası karışabilir. Öte yandan sadece anlatmak da yetmez. Okul idarecilerinin bu kültürün değerlerinin yaşayan temsilcileri olması gerekir.
- İyi bir okul kültürü, toplumun Ortak iyi inanç ve ve davranışlarını taşır. Zayıf ya da güçlü bir kültürde insanların neye inandığı ve nasıl davrandıkları kurumdaki yöneticilerin ve diğer kişilerin –hem doğrudan hem de dolaylı- gönderdikleri mesajlara bağlıdır. İyi bir kültür, işbirliği, dürüstlük ve sıkı çalışma gibi özellikleri teşvik eden mesajlardan ortaya çıkar.
- Herkes birbiriyle iletişim içinde olduğunda eğitime dair inançlar, değerler, hedef ve eylemler çocuklara yayılacak ve paylaşılacaktır. Güçlü bir okul kültüründe bu kültürün öğrenmeye ve çocuğa dair beklentileri ailelerin gündelik yaşamlarına kadar etkili olur.
- İdarecilerin iletişimlerinin sınırlı ya da olumsuz, cezalandırıcı olduğu okullarda sonuç alınmaz. Örneğin, belli öğretmenler doğrudan idarecilerle iletişime geçmiyorsa, bir idareci sürekli olarak iletişimden dışlanıyorsa yahut herhangi bir grup ya da çalışan diğerlerinden ayrı çalışıyorsa ortak değerler ve bağlılık hakkındaki mesajları yaymak zor olacaktır.
İyi bir okul kültürü, iç içe geçmiş beş unsurdan oluşur:
- iyi bir okul kültüründe eğitimcilerin savunduğu, sıklıkla ifade ettiği temel inançlar ve varsayımlar vardır. Bu temel inanç ve değerler, akademik ölçütlerden değil, daha iyi bir toplumun değerlerinden söz eder. Sosyo-kültürel gelişime, insani değerlere ve toplumun birlikteliğine vurgu yapar. Öğretmenler, bu inanışa göre hareket eder, sınıf içi uygulamalarının, öğrencilerle kurdukları günlük iletişimlerin hatta teneffüs sohbetlerinin bile bu temel değerlere katkıda bulunması gerektiği bilirler.
- Bu teme inanç ve değerler okuldaki eğitimciler tarafından çocukların geleceğine atıfta bulunacak şekilde ifade edilir. Örneğin “Bizim okulumuzda bütün öğrencilerin başarma potansiyeli vardır.” ya da “Bizim mezunumuz, toplumuna katkıda bulunur.” ya da “Bizim öğrencilerimiz her zaman aralarında dayanışma gösterir.” gibi.
- Kültür, o okulun davranış normlarını da belirler. yani o okuldaki öğrenciler nasıl davranmaları gerektiğini ve kendilerinden ne beklendiğini bilirler. Derslerde öğrenciler eleştirel fikirlerini ne kadar ifade edebilir, öğretmenler bir kriz durumunda nasıl davranmalı, nasıl sorumluluk almalıdır gibi soruların yanıtları bellidir.
- Kalıplar ve davranışlar okulun uygulamalarını şekillendirir. Fen eğitime önem veren bir okulda her yıl bir fen fuarı düzenlenir ya da seçilen öğrencilerle yoğun çalışmalar yapılır. Spor önceliği olan bir okulda spor alanları ve etkili Beden Eğitim öğretmenleri vardır. Öğrenci ve öğretmenlerine demokratik bir iklim yaratmaya öncelik veren bir okulda, ya da okulunuzdaki kişilerin gerçekteki davranış biçimleri. Mesela; Üniversite hakkında düzenli veli buluşma geceleri yapılır; haftalık takım müfredat toplantılarına aktif katılım sağlanır. (Ancak zayıf bir kültürde bu kalıplar ve davranışlar, normlardan daha farklı olabilir.)
- Somut kanıt ya da okulunuzdaki kişilerin davranışlarını gösteren fiziksel, görsel, işitsel ya da diğer duyusal işaretler. Mesela; Bölgenin lise kayıtlarını dikkat çekici biçimde gösteren posterler ya da müfredat takımlarının buluştuğu sabahlarda okulun başlamasından bir saat önce park alanının dolu olması.
Bu makale eğitimci, uygulamacı, politikacı ve veliler için ulaşılabilir eğitim araştırmaları ve denenmiş eğitim uygulamaları yayınlayan Usable Knowledge’ kaynaklarından faydalanarak hazırlanmıştır. Usable Knowledge, Harvard Lisansüstü Eğitim Fakültesi’ne bağlıdır.
Çeviri: Burcu Yalçınkaya
